Wołów

Wołów (łac. Wolavia, niem. Wohlau, czes. Volov) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie wołowskim. Położone na południowo-zachodnich stokach Wzgórz Trzebnickich (zw. potocznie Kocimi Górami (z niemieckiego: Katzengebirge), stanowiącymi środkową część Wału Trzebnickiego, łagodnie opadającymi na południe i zachód w pradolinę Odry, a na północy w pradolinę Baryczy.

W krajobrazie dominują pola uprawne, łąki i lasy. Na płn.-zach. od miasta rozciąga się Park Krajobrazowy Doliny Jezierzycy (7953 ha), do której wpływa rzeczka Juszka oddzielająca Wołów od Krzywego Wołowa. W obrębie PK Doliny Jezierzycy znajduje się ścisły rezerwat przyrody Uroczysko Wrzosy (576 ha).

 

Historycznie – miasto targów wołami, co podkreślają stylizowane sylwetki wołów na pozostałościach średniowiecznych miejskich murów obronnych i woły w herbie miasta.

Nazwa miasta w zlatynizowanej formie Wolow jest wymieniona w kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305.

O Wołowie pisano w 1157, kiedy Władysław II Wygnaniec nakazał budowę zamku drewnianego (na palach) na bagnistych terenach nad rzeką Juszką; koło którego rozwinęła się osada. Miasto otrzymało prawa miejskie ok. 1285, prawdopodobnie było lokowane przez jednego z Piastów głogowskich – Przemka ścinawskiego (najstarsza zachowana pieczęć z herbem miasta pochodzi z 1473). W XIX w. wybudowano tu ogromne więzienie.

 

W swojej blisko 800- letniej historii miasto było w Polsce piastowskiej, w Królestwie Czech, w państwie Habsburgów, w Królestwie Prus i w Niemczech i na koniec w Polsce.

 

Od 1945 roku miasto pisze od nowa swoją historię z nowymi mieszkańcami. Zdobyte przez Armię Czerwoną 26 stycznia 1945 i przyłączone do Polski. Zabudowa zniszczona w 70%. Po II wojnie światowej zasiedlone w większości przez emigrantów wysiedlonych z dawnych obszarów wschodnich II Rzeczypospolitej (głównie z dawnego województwa wileńskiego i tarnopolskiego), repatriantów (np. z Francji, Związku Radzieckiego) oraz przez ludność łemkowską wysiedloną z Bieszczadów i innych obszarów obecnej Polski południowo-wschodniej (do 1948 osiedlono w d. powiecie wołowskim 2800 osób po zakończeniu Akcji „Wisła”). Praktycznie nie było tutaj polskich autochtonów ani też nie ostała się ludność niemiecka (w większości ewakuowana przed zdobyciem miasta przez Armię Czerwoną). Wołów stał się także miejscem osiedlenia zakonu (w założeniu kaplicy św. Józefa przy ul. Poznańskiej) benedyktynek ormiańskich ze Lwowa. Jednakże z powodu braku rodzimych powołań i faktycznego zaniku społeczności ormiańskiej w granicach powojennej Polski zdecydowały się one, w 1961, na konwersję na obrządek łaciński.
Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

  • ośrodek historyczny miasta
  • zespół klasztorny karmelitów, z lat 1712-24:
  • kościół obecnie parafialny pw. św. Karola Boromeusza, barokowy z lat 1712-1724
  • klasztor – budynek poklasztorny, obecnie plebania
  • kościół ewangelicki, obecnie parafia rzym. kat. pw. św. Wawrzyńca, gotycki z XIV-XV w., przebudowany w latach 1701-11, wystrój wnętrza barokowy, renesansowe i barokowe epitafia mieszczan wołowskich, do 1973 r. ewangelicko-augsburski, od 1998 r. parafia rzymskokatolicka. We wnętrzu unikatowe barokowe organy Adama Horatio Caspariniego z 1716 r. Od 2001 r. miejsce Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej
  • figura Matki Boskiej – kolumna maryjna w otoczeniu Aniołów, pl. Zamkowy, z 1733 r., przed zamkiem
  • cmentarz katolicki, nieczynny, z połowy XVII w., ul. Piłsudskiego, d. Fornalskiej
  • kaplica pw. Świętego Krzyża, z 1676 r., XIX/XX w.
  • zamek piastowski z pierwszej połowy XIV w., wielokrotnie przebudowywany w: 1578 r., XIX w., obecny kształt nadano mu w latach 1923-28 – XX w. Na pierwszym piętrze gotycki kamienny portal z orłem oraz fragmenty sklepień kolebkowych
  • mury miejskie, z XIV-XV w., fragmenty średniowiecznych murów obronnych wraz z pomnikiem „wołowskich byków”
  • ratusz, z drugiej poł. XV w., wielokrotnie przebudowywany w: XVII/XVIII w., l. 1820-40, odbudowany po zniszczeniach w 1945 r. Na południowej ścianie kamienne średniowieczne znaki cechowe
  • pałac , pl. Piłsudskiego 23, z drugiej połowy XVIII w., przebudowany w końcu XIX w.
  • dom, obecnie sąd, Rynek 26, z końca XVII w., przebudowany w początkach XX w.

Wołów – Gancarz (Gąsior)

  • cmentarz, zamknięty, z 1919 r.
  • budynek bramny z fragmentami ogrodzenia, z 1919 r. oraz rzadko spotykane drewniane tablice nagrobne.
  • inne zabytki:
    • budynek wagi. obok ratusza, zrekonstruowany
    • więzienie wybudowane w latach 1891-93 w tzw. systemie pensylwańskim na planie krzyża na miejscu starszego i małego więzienia pomocniczego. Od końca 1944 r. Niemcy przetrzymywali i mordowali w nim jeńców z powstania warszawskiego, od stycznia 1945 r. do początku 1949 r. w rękach radzieckiego NKWD, które więziło tu i także mordowało głównie byłych żołnierzy armii Własowa. W drugiej połowie 1949 r. przejęte przez władze PRL, które w latach 50. oraz 80. XX w. przetrzymywały w nim więźniów politycznych. Najprawdopodobniej to więzienie (ZK Wołów) wspomina Marek Hłasko w opowiadaniu „Sowa, córka piekarza” z 1968 r.
    • zespół opactwa oo. cystersów z budynkami poklasztornymi w Lubiążu, znajduje się na terenie gminy Wołów.

 

Warto pamiętać o osobach związanych z Wołowem

  • Franz Karl Achard – odkrywca metody produkcji cukru z buraków, zmarł w Wołowie w 1821. W pobliskich Konarach są relikty pierwszej na świecie cukrowni buraczanej Acharda.
  • Ludwika Anhalcka – księżna legnicko-brzesko-wołowska, była wpływową kobietą swojej epoki, regentka księstwa w latach 1672-1680, rezydowała w Wołowie.
  • Emil Adolf von Behring – laureat Nagrody Nobla (medycyna) w 1901, w 1880 pracował jako lekarz wojskowy w Wołowie.
  • Johann Heermann – poeta i pastor ewangelicki, twórca hymnów, w 1597 uczył się w szkole łacińskiej w Wołowie.
  • Mirosław Hermaszewski – polski kosmonauta. W Wołowie spędził dzieciństwo i młodość; tu ukończył szkołę podstawową i liceum.
  • Jan II Szalony (1435-1504) – książę żagańsko-głogowski, ostatni z Piastów głogowsko-żagańskich, Lata 1497-1504 spędził w Wołowie, tu zmarł i został pochowany
  • Josef Lenzel – ksiądz rzym-kat., wikary w Wołowie w l. 1915-16, przeciwnik nazizmu, zamęczony w KL Dachau za obronę polskich robotników
  • Oskar Müller – działacz lewicowy prześladowany przez nazistów. Za pomoc niesioną więźniom obozu koncentracyjnego nazwany „aniołem z Dachau”. W latach 1945-1947 minister Pracy i Polityki Społecznej w Hesji (RFN), do 1953 poseł do Bundestagu, urodzony w Wołowie w 1896, tu ukończył gimnazjum.
  • Daniel Czepko von Reigersfeld – mistyk i poeta Baroku, zmarł w Wołowie w 1660.

Zainteresowanych szczegółami odsyłam do źródła