Ujazd

Ujazd – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Iwaniska. Miejscowość leży ok. 15 km na południowy zachód od Opatowa, ok. 15 km na północny zachód od Klimontowa i ok. 25 km na północny wschód od Staszowa.

Położenie
Ujazd znajduje się na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich. Na południowy zachód od miejscowości rozpoczyna się Pasmo Iwaniskie, które rozciąga się po dolinę Wszachówki na zachodzie. W okolicach miejscowości rośnie kilka lasów. Największym z nich jest Las Plantowski położony na południowy zachód od Ujazdu.

Historia
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z lat 1174-1176. Wieś wymieniana jest w akcie uposażenia klasztoru jędrzejowskiego. W 1210 r. ponownie w odnowieniu przywilejów tego klasztoru.

W XV w. Ujazd był własnością rodu Oleśnickich herbu Dębno. W połowie XV w. wraz z sąsiednimi Iwaniskami należał do Jana Głowacza Oleśnickiego. Istniał tu wówczas drewniany kościół parafialny pw. św. Piotra Apostoła. Łany kmiece, karczmy, zagrodnicy oraz folwark rycerski oddawały dziesięcinę miejscowemu plebanowi. Pleban z Ujazdu posiadał własną karczmę, z której pobierał czynsz w wysokości jednej seksageny. Miał tu również łąkę, ogród i dąbrowę. Pobierał dziesiątą grzywnę z dąbrów dworskich, gdy te były wydzierżawiane na wypas świń. Do parafii w Ujeździe należała połowa Iwanisk, które były jeszcze wówczas wsią.

W XVI w. wieś należała do rodu Zborowskich. Po nich przeszła na własność rodu Ossolińskich. Jako własność tych ostatnich wymieniana jest już w dokumencie z 1584 r.

W latach 1631-1644 Krzysztof Ossoliński wzniósł w Ujeździe wielki zamek w stylu włoskim, na szczycie wzgórza otoczonego z trzech stron głębokimi jarami. Zamek ten nazwany został Krzyżtoporem. Według przekazów Krzyżtopór miał cztery baszty reprezentujące pory roku, 12 wielkich sal reprezentujących miesiące, 52 pokoje (liczba tygodni w roku) i 365 okien. Nad jedną z komnat miał się znajdować szklany dach nad którym umieszczono zbiornik wodny ze złotymi rybkami. Klucz ziemski Iwaniska w którym leżała miejscowość Ujazd nabyty został przez Ossolińskich od Ligęzów na początku XVII wieku. Nazwa pałacu: Krzyż był symbolem wiary i polityki wojewody, topór herbem Ossolińskich. Oba te symbole są umieszczone na bramie wjazdowej do pałacu. Sam budowniczy nazywał pałac mianem Krzysztofory, co najprawdopodobniej wywodzi się od źródłosłowu jego imienia (gr. Christophoros – zob. Krzysztof).

W 1655 r. Szwedzi zdobyli i zniszczyli zamek. Zniszczony został też miejscowy kościół. Parafię przeniesiono do Iwanisk. W 1770 r. na zamku zamknęli się i bronili konfederaci barscy. Wówczas to zamek do reszty uległ zniszczeniu.

Po Ossolińskich dziedzicami Ujazdu byli kolejno: Kalinowscy, Wiśniowieccy, Morsztynowie, Pacowie, Sołtykowie, Łempicki i Orsetti.
Krzyżtopór (dawniej Krzysztopór) – pałac mylnie zwany zamkiem w miejscowości Ujazd (województwo świętokrzyskie), gmina Iwaniska, (współrzędne 50°42’50″N 21°18’38″E / 50.713889, 21.310556).
Budowany w latach 1627-1644 przez Krzysztofa Ossolińskiego, nigdy w pełni nie został ukończony. Jest to obszerny pałac w stylu włoskim typu palazzo in fortezza. Budowniczym, który sporządził plany i nadzorował wznoszenie pałacu był Wawrzyniec Senes. Od strony północnej przylegały niegdyś piękne ogrody w stylu włoskim.
Jego fundator cieszył się nim krótko. Krzysztof Ossoliński zmarł nagle w rok po ukończeniu budowy. Pozostawił on po sobie bardzo zadłużony majątek, który odziedziczył jego syn Krzysztof Baldwin Ossoliński. Po śmierci Krzysztofa Baldwina Ossolińskiego (1649) pałac odziedziczyła spokrewniona z nim rodzina Kalinowskich. Pałac został ograbiony w czasie potopu przez Szwedów (1655). Zamieszkany do roku 1770, kiedy został zniszczony przez wojska rosyjskie w czasie obrony przez wojska Konfederacji Barskiej.

Obecnie pałac ma status trwałej ruiny. Budowla jest ruiną o znacznym stopniu zachowania, stąd interesującą do zwiedzania. W jej skład wchodzą obszerne fortyfikacje: bastiony, fosa, ślady umocnień i mostów.

Nazwa ewoluowała. Krzyż był symbolem wiary i polityki wojewody, topór herbem Ossolińskich. Oba te symbole są umieszczone na bramie wjazdowej do pałacu. Sam budowniczy nazywał pałac mianem Krzysztofory, co najprawdopodobniej wywodzi się od źródłosłowu jego imienia (gr. Christophoros – zob. Krzysztof). Klucz ziemski Iwaniska w którym leżała miejscowość Ujazd nabyty został przez Ossolińskich od Ligęzów na początku XVII wieku.

Plany rekonstrukcji i odbudowy
Ponieważ aż 90 procent murów oraz 10 procent sklepień założenia architektonicznego zachowało się do dzisiaj od dawna planuje się odbudowę całego kompleksu. Odbudowa ta nie byłaby sprawą trudną. Po roku 1956 dyrektor Kierownictwa Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu Prof. Alfred Majewski próbował w ramach swych obowiązków uzyskać od władz środki i pozwolenie na odbudowę. Początkowo w latach sześćdziesiątych wydawało się, że ten zamiar się powiódł, gdyż rozpoczęto prace nad odbudową. Wkrótce jednak z pewnych przyczyn przerwano je. Już jednak w latach 70. plany odbudowy zostały ponownie opracowane przez specjalistów z Politechniki Krakowskiej. Fragment tych planów został wdrożony w czasie rekonstrukcji bramy wjazdowej do zamku. W roku 1980 ówczesne Ministerstwo Obrony Narodowej pozyskało środki na odbudowę Krzyżtoporu i przeznaczenie go na zespół wypoczynkowo-rekreacyjny. Wprowadzenie stanu wojennego w grudniu 1981 roku zniweczyło te plany. Tak więc prace nad odbudową rozpoczynano dwukrotnie i dwukrotnie z różnych przyczyn je przerywano. Kolejną próbę ruszenia naprzód z pracami rekonstrukcyjnymi podejmowało przez pewien czas przedsiębiorstwo Kopalnie i Zakłady Przetwórcze Siarki „Siarkopol”. W listopadzie 2005 roku powstało Stowarzyszenie Krzewienia Tradycji i Opieki nad Zamkiem Krzyżtopór. Grupuje ono naukowców, przedsiębiorców, samorządowców i lokalne społeczności w celu zabezpieczenia i odbudowy tego unikalnego zespołu zamkowo-pałacowego. W 2006 roku stowarzyszenie planuje zabezpieczenie murów przez przesłonięcie ich dachem oraz zbieranie dokumentacji na temat zamku. Planowane są tam również na wiosnę 2006 prace archeologiczne. Koszty przedsięwzięcia rekonstrukcji oszacowano na 200 milionów złotych. Ponieważ jest to kwota równoważna rocznym dochodom całego województwa odbudowa napotyka na barierę finansową. Jednak uważa się, że z biegiem czasu stopniowo uda się pozyskać potrzebne do tego środki. Inną organizacją pozarządową, która zmierza do odbudowy Krzyżtoporu jest Instytut Sobieskiego. Stworzył on specjalną ideę programową o nazwie „Odbudować przeszłość”, która polega na wdrożeniu programu odbudowy po jednym cennym obiekcie w każdym z województw. Jednym z takich obiektów jest właśnie Krzyżtopór. W uzasadnieniu podano, że pałac wybudowany w typie palazzo in fortezza jest najbliższy swojemu włoskiemu wzorowi tj. pałacowi Caprarola książąt Farnese.