Kraśnik
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna - ołtarz główny z ok. 1620 r.
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna - boczny ołtarz Matki Boskiej
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna - boczny ołtarz św. Michała Archanioła
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna - stalle z obrazami świętych kanoników regularnych
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna - chrzcielnica
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna - Jan Baptysta Tęczyński z Cecylią Wazówną
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna - nagrobek Jana Baptysty Tęczyńskiego (1540-1563)
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Augustyna
Kraśnik
Kraśnik – miasto i gmina w województwie lubelskim, w powiecie kraśnickim, położone na Wyżynie Lubelskiej, 49 km na południowy-zachód od Lublina. Miasto rozciąga się wzdłuż rzeki Wyżnicy po obu jej stronach na Wzniesieniach Urzędowskich. W okolicach miasta swój początek ma Roztocze Zachodnie.
Główny zabytek – Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Augustyna, a właściwie ołtarze w nim się znajdujące mają okropne fioletowe oświetlenie.
Miasto Kraśnik składa się z dwóch głównych części: położony na południowym-wschodzie Kraśnik Stary (zwany też Kraśnikiem Lubelskim lub Dzielnicą Starą) oraz położony na północnym-zachodzie Kraśnik Fabryczny (zwany też Dzielnicą Fabryczną), będących przed 1975 rokiem odrębnymi miastami. Obie części są oddalone od siebie 6 km i łączy je prostoliniowa ulica Urzędowska.
Historia
Kraśnik – miasto położone przy dawnym szlaku prowadzącym ze Śląska i Gór Świętokrzyskich do Włodzimierza i Kijowa. W drugiej połowie XIV wieku należało do Gorajskich. W 1377 r. król Ludwik Węgierski potwierdził własność i nadał Kraśnikowi prawo niemieckie (średzkie) w miejsce polskiego. W 1403 r. istniał tu kościół parafialny pw. św. Pawła. Przed 1410 r., jako posag Anny z Goraja, miasto przeszło w ręce Tęczyńskich. To oni doprowadzili je do rozkwitu. Od 1558 r. właścicielami miasta byli książęta Olelkowicze-Słuccy, a później Radziwiłłowie. W 1604 r. miasto kupił hetman wielki koronny Jan Zamoyski, włączając je do Ordynacji Zamojskiej, w skład której wchodziło do 1866 r. Miasto wielokrotnie niszczyły pożary, z których największy wzniecili Szwedzi w 1657 r. W 1813 r. spłonęło 3/4 zabudowy i ratusz.
Od XIV wieku miasto otoczone było wałami. Na ich miejscu ok. 1465 r., z inicjatywy Jana Tęczyńskiego, powstały ceglano-kamienne mury obronne z dwiema bramami: Lubelską i Sandomierską. Rozebrano je w II połowie XIX wieku. Dodatkowymi punktami oporu były kościół otoczony wysokim murem i zamek. Ten ostatni powstał już w XIV wieku na północny zachód od miasta, na górze otoczonej mokradłami. Była to czworoboczna budowla z kamienia i drewna. Na jego dziedzińcu stała kaplica pw. Matki Bożej Loretańskiej. Już w 1646 r. zamek chylił się ku upadkowi, a w 1657 r. został doszczętnie zniszczony przez Szwedów. Jego pozostałości rozebrano w I połowie XVIII wieku. W 1878 roku Kraśnik, po udziale w powstaniu styczniowym, utracił prawa miejskie.
W 1914 i 1915 r. w okolicach miasta miały miejsce ciężkie walki austriacko-rosyjskie (bitwa pod Kraśnikiem). Dla poprawy zaopatrzenia frontu Rosjanie zbudowali linię kolejową Lublin – Rozwadów, którą oddano do użytku w dniu 31 grudnia 1914 r. Po odzyskaniu niepodległości Kraśnik na nowo otrzymał prawa miejskie. W latach 1937-1938, w ramach tworzenia Centralnego Okręgu Przemysłowego, na północ od miasta w lesie Budzyń wzniesiono zakład zbrojeniowy. Miał on wytwarzać amunicję artyleryjską, ruszyła jednak tylko produkcja zapalników. Zakład przejęli Niemcy, produkowano tu części do samolotu Heinkel. W 1942 r. utworzono w Budzyniu obóz koncentracyjny. Zginęło w nim 8 tys. ludzi. W 1975 roku miasta Kraśnik Lubelski i pobliski Kraśnik Fabryczny oraz wsie położone między nimi Piaski i Budzyń połączono w jedno miasto – Kraśnik.
Zabytki
– Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor kanoników regularnych. Tworzą go następujące budowle:
– Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Augustyna
– Klasztor – budowla barokowa z fragmentami gotyckimi i renesansowymi
– Dzwonnica – wzniesiona przed 1682 r. Na niej dzwony z 1758 i 1845 r.
– Klasycystyczna kaplica św. Jacka, zbudowana w końcu XVIII wieku
– Mur otaczający klasztor wzniesiony w I połowie XVII wieku
– Barokowy kościół św. Ducha z lat 1758–1761
– Zachowany przy nim drewniany budynek szpitala dla ubogich (tzw. Dworek Modrzewiowy)
– Wielka Synagoga i Mała Synagoga z 1654 r. i XIX wieku:
– obie Synagogi mają zachowane bimy i fragmenty polichromii
– Nowy cmentarz żydowski (W Kraśniku istniały jeszcze dwa inne kirkuty – najstarszy i stary)
– Wzgórze zamkowe z pozostałościami zamku z przełomu XIV i XV wieku
– Ślady dawnych obwarowań miejskich – widoczne są na ul. Podwalnej.
– Cmentarz – przy ulicach Tadeusza Kościuszki i Cmentarnej z zachowanymi nagrobkami z XIX wieku
źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Kra%C5%9Bnik
Można odwiedzić stronę parafii p.w. Wniebowzięcia NMP – Kraśnickiego Sanktuarium Maryjnego:
http://sanktuarium.krasnik.pl/viewpage.php?page_id=4
Na stronie miasta można przeczytać dokładną historię kolejnych właścicieli Kraśnika i znaleźć opis najważniejszych zabytków i ich zdjęcia:
http://www.krasnik.pl/index.php?page=zabytki
Nasze miasto posiada kilka bardzo cennych zabytków:
1. Kościół parafialny pw. WNMP wzniesiony ok. 1469 r. jako budowla późnogotycka, w latach 1527-1541 przebudowany w stylu późnogotycko-renesansowym. Bryła budynku i wystrój wnętrza uległy częściowo zmianom podczas restauracji w 2 poł. XVII w. Parafia rzymsko-katolicka pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jako beneficjent pozyskała blisko 6 mln zł unijnej dotacji w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007 – 2013 na prace konserwatorskie, restauratorskie i budowlane wraz z zagospodarowaniem terenu i elementów adaptacji obiektu na cele turystki kulturowej. Wartość całej inwestycji to blisko 8,5 mln zł. Również miejski samorząd wspiera finansowo prace prowadzone w Sanktuarium Maryjnym w Kraśniku.
2. Barokowy kościół św. Ducha z lat 1758 – 1761 z zachowanymi pozostałościami drewnianego szpitala dla ubogich z XVIII w., zwanego dziś „Dworkiem Modrzewiowym” (własność prywatna).
3. Dwie synagogi z XVII i XIX w. z zachowaną bimą i fragmentami polichromii. Synagogi w Kraśniku zostały niedawno częściowo odremontowane przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego.
Kalendarium
DATA WYDARZENIE
1377 | Pierwsza wzmianka o Kraśniku, król Ludwik Węgierski nadaje królewskie miasto Kraśnik Iwanowi i Dymitrowi Gorajskim, z czym wiąże się nadanie prawa magdeburskiego |
1401 | Po zmarłym Dymitrze, Kraśnik w spadku dostaje wdowa Beata |
1403 | Po raz pierwszy wzmiankowany jest kościół parafialny pw. Św. Pawła |
1405 | Anna, córka Dymitra wychodzi za mąż za Andrzeja Tęczyńskiego, kasztelana wojnickiego; Kraśnik jako wiano Anny, przechodzi do mężnego rodu Tęczyńskich (do 1563 roku) |
1468 | Jan z Rabsztyna Tęczyński sprowadził kanoników regularnych; utworzono pierwszą szkołę w Kraśniku |
1499 | Najazd Tatarów |
1531 | Z fundacji Jana Tęczyńskiego powstaje drewniany Kościół szpitalny pw. Świętego Ducha i szpital dla ubogich |
1564 | Po śmierci Jana z Tęczyńskich Kraśnik dostaje się w ręce książąt Olelkiewiczów- Słuckich |
1590 | Oddano do użytku pierwszy wodociąg zaopatrujący w wodę miasto i zamek |
1593 | Po zniesieniu przez księcia Aleksandra Słuckiego zakazu osiedlania się Żydów w mieście, wznieśli oni synagogę, dom rabina i dom kantora. Kraśnik na krótko przechodzi w ręce Radziwiłłów |
1604 | Zofia Słucka, żona Janusza Radziwiłła, podarowała obciążone długami dobra kraśnickie Janowi Zamoyskiemu; w rękach Zamoyskich pozostają do 1866 roku |
1622 | Zaraza w mieście |
1648 | Najazd Kozaków |
1657 | Najazd Szwedów, którzy zniszczyli i zrabowali miasto |
1746 | Wielki pożar w mieście |
1796 | Po III rozbiorze Polski, Kraśnik znalazł się w zaborze austriackim |
1809 | Ziemia lubelska i Kraśnik zostają włączone do Księstwa Warszawskiego |
1810 | Kraśnik zostaje siedzibą powiatu |
1816 | Kraśnik wszedł w skład Obwodu Zamojskiego z siedzibą w Janowie Lubelskim |
1863 | Powstanie styczniowe – atak mieszkańców wspólnie z powstańcami na koszary rosyjskie, w odwecie za to władze carskie zlikwidowały zakon kanoników regularnych |
1878 | W ramach restrykcji carskich za udział w powstaniu styczniowym, Kraśnik utracił prawa miejskie |
1907 | W Kraśniku utworzona został ochotnicza Straż Pożarna |
1914 | Okolice Kraśnika były terenem krwawych walk armii rosyjskiej i austriackiej; Powstaje pierwsza cegielnia, działająca do dnia dzisiejszego |
1915.07.19 | Po przegranej bitwie z Austriakami Rosjanie ostatecznie, po przeszło 100 latach, opuszczają Kraśnik |
1915 | Miasto otrzymuje połączenie kolejowe z Lublinem i Rozwadowem |
1917 | Ukonstytuowała się pierwsza Miejska Rada Narodowa; Zainstalowano oświetlenie elektryczne ulic |
1918 | Utworzono Gimnazjum w Kraśniku |
1918.11.03 | Kraśnik ponownie otrzymuje prawa miejskie |
1922 | W mieście na stałe stacjonuje 24. Pułk Ułanów |
1936 | Kraśnik ma 43,1 km2 powierzchni i 12 923 mieszkańców |
1937 | Kraśnik włączono do Centralnego Okręgu Przemysłowego |
1939.09.15 | Kraśnik zostaje zajęty przez wojska niemieckie; obok osiedla fabrycznego hitlerowcy utworzyli obóz koncentracyjny będący oddziałem obozu na Majdanku; zginęło tu ok. 8 tys. więźniów, głównie pochodzenia żydowskiego |
1939-1945 | Kraśnik był ważnym ośrodkiem ruchu oporu; w mieście i okolicy działały oddziały partyzanckie AK, AL., GL i NSZ; chlubnie zapisał się w historii 24. Pułk Ułanów |
1944.07.28 | Koniec okupacji niemieckiej |
1948 | Na bazie Fabryki Amunicji Dąbrowa-Bór utworzono Kraśnicką Fabrykę Wyrobów Metalowych (obecna Fabryka Łożysk Tocznych – Kraśnik S.A.); rozbudowano osiedle robotnicze nadając mu nazwę Kraśnik Fabryczny |
1950 | Utworzono Zasadniczą Szkołę Metalową i Technikum Mechaniczne nr 1 |
1953 | Uruchomiono szpital w Dzielnicy Fabrycznej |
1954.01.01 | Kraśnik Fabryczny otrzymał prawa miejskie |
1954 | Powstało Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Reja w Kraśniku Fabrycznym |
1958 | Rozpoczęto budowę dzielnicy mieszkaniowej KOSZARY |
1960 | Zorganizowano Zasadniczą Szkołę Zawodową |
1969 | Przekazano do użytku szpital powiatowy |
1975.10.01 | Kraśnik i Kraśnik Fabryczny połączono w jedno miasto |
Właściciele Kraśnika
http://www.krasnik.pl/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=3570&cntnt01origid=65&cntnt01returnid=389
Właściciele Kraśnika – Dymitr z Goraja
autor: Mirosław Sznajder
Dymitr z Goraja (zwany również Dymitrem z Bożego Daru), herbu Korczak, był jednym z najpotężniejszych dygnitarzy w czasach, kiedy jeszcze nikt nie słyszał o magnaterii lub „królewiętach”. Dzielnie służył czterem kolejnym władcom polskim: Kazimierzowi Wielkiemu, Ludwikowi Węgierskiemu, Jadwidze Andegaweńskiej oraz Władysławowi Jagielle. Posiadał różnorodne talenty, a pozycję zapewniły mu przede wszystkim umiejętności organizacyjne, dowódcze i dyplomatyczne.
Losy rodu Gorajskich sprzed XIV wieku giną w mrokach dziejów. Pochodził on z Rusi, zwanej Czerwoną, obszaru zdobytego przez Rusinów w VIII wieku od plemienia Lędzian. Dziadek Dymitra, Iwonia z Goraja, był sędzią chełmskim. Zasłużył się niebezpiecznym poselstwem do Tatarów. Jego wnuk urodził się pomiędzy 1330 a 1340 rokiem. Był synem Piotra z Klecia. Ruś Czerwona przyłączona została do Polski mniej więcej w tym samym czasie, kiedy Dymitr przyszedł na świat. Piotr był wojewodą żydaczowskim, w swoim majątku posiadał wsie Czermno, Januszkowice, Blaszkową, Gogolów, Glinnik, Bukową, Smorzową i Kamienicę. Rusini łatwo przyjmowali obyczaje nowej ojczyzny i wiernie służyli Polsce. Z racji zamieszkiwania terenów przygranicznych, ich głównym zadaniem była ochrona integralności polskiego terytorium oraz tutejszych interesów handlowych, przed najazdami Litwinów i Rusinów.
Król Kazimierz Wielki (panował w latach 1333–1370) był władcą bardzo ambitnym, skorym do wojen i chytrej dyplomacji w celu wzmocnienia królestwa oraz rozszerzania jego granic. Dzięki staraniom ojca, Dymitr wraz z bratem Iwonią (gdzie indziej zwanym Iwanem) zostali włączeni do dworu królewskiego ostatniego Piasta. Szybko się zasymilowali i przeszli na katolicyzm. Przyjacielem Dymitra był arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria ze Skotnik. Pod koniec jego panowania Dymitr był jednym z najważniejszych panów małopolskich. Od 1364 roku pełnił funkcję jednego z dwóch podskarbich – odpowiednika dzisiejszego ministra finansów. Świadczyło to o pełnym zaufaniu władcy. Prawdopodobnie w ostatnim dziesięcioleciu swojego życia, Kazimierz III Wielki nadał Gorajskiemu Kraśnik, Stróżę i kilka innych okolicznych wsi. Król natomiast powierzył mu zadanie sformowania kilku zbrojnych chorągwi i ochronę granic.
Dzięki pracowitości i talentowi łatwo zjednywał sobie ludzi, choć po śmierci króla Kazimierza początkowo popadł w niełaskę u nowego władcy. Został, na krótki czas, zdjęty ze wszystkich funkcji. Później jednak, podczas panowania Węgra, został jedynym podskarbim. Szczególnie zasłużył się Dymitr u Ludwika, za wsparcie polsko–węgierskiej wyprawy na Litwę. To właśnie wtedy król potwierdził nadanie Kraśnika wraz z przyległymi wsiami. Od daty powstania tego dokumentu liczymy powstanie Kraśnika. Sama wyprawa, zorganizowana w celu odwetu za poprzednie najazdy, okazała się sukcesem, zdobyto m.in. Chełm i Bełz. Później dokonano w Lublinie podziału majątku między podskarbiego a jego brata Iwonię, większość przypadła Dymitrowi. Był on jednak obciążony spłatą długu.
Po dwunastu latach rządów w Polsce zmarł Ludwik Andegaweński. Na tron wybrano jego młodszą córkę Jadwigę. Dymitr poparł chętnie utworzenie unii polsko–litewskiej. Kierował się mądrą politykę, zmierzającą do połączenia dwóch silnych państw, zwłaszcza z uwagi na widmo najazdów ze strony Zakonu Krzyżackiego. Do historii przeszła scena, w której Dymitr powstrzymuje młodą Jadwigę przed ucieczką z Wawelu. W wiekach średnich zwykłą i częstą rzeczą były śluby dynastyczne oraz zaręczyny w bardzo młodym wieku (niekiedy nawet tuż po narodzinach). Jadwiga Andegaweńska była, przed swoim przyjazdem do Polski, zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem. Dodatkowo, młodzi pałali do siebie uczuciem, które nakazało Austriakowi przybyć do Krakowa, by pojąć Jadwigę za żonę. Habsburg przybył do Polski wcześniej niż Władysław Jagiełło. Dowiedziawszy się o swoim przyszłym mężu „poganinie, na wpół dzikim zwierzu”, Jadwiga zapragnęła połączyć się z ukochanym. Na to nie chcieli pozwolić polscy panowie, głównie ze względów politycznych. Zaręczyny Jadwigi i Wilhelma były wynikiem dyplomacji, dlatego dyplomatycznie można było załatwić i zerwanie. Dynastia Habsburgów była podówczas dopiero u początku ścieżki do wielkości, a mało znaczący austriacki książę nie był dla Polaków dobrym kandydatem do wstąpienia na tron. Wracając do wydarzeń na zamku wawelskim, Jadwiga postanowiła zbiec. Aby otworzyć sobie solidne wrota do wolności, w akcie desperacji pochwyciła ciężki topór. Scenę tę uwiecznili w swoim malarstwie Jan Matejko oraz Wojciech Gerson. Centralnymi postaciami są Jadwiga i Dymitr, który prosi, zaklina, błaga o rozwagę. Jednocześnie nie pozwala Jadwidze na otwarcie drzwi. W zamian za tę przysługę, Jagiełło nadał Dymitrowi miasto Szczebrzeszyn i okoliczne wsie. Za władztwa Gorajskiego w Szczebrzeszynie został wybudowany zamek.
Dymitr jako sługa Jagiełły pełnił nie tylko funkcję podskarbiego. Nowy król powierzał mu również misje dyplomatyczne, często delegował do kontaktów z Zakonem; jednym z najważniejszych poselstw było to z 1386 roku. W 1390 roku Dymitr został marszałkiem królestwa polskiego. Jeszcze tego samego roku wstąpił w związek małżeński z Beatą, córką wojewody krakowskiego. Dochowali się trzech córek, które wydali za znakomite osobistości z kraju. U szczytu potęgi, Dymitr miał w posiadaniu około trzydziestu wsi oraz kilka miast, w tym Goraj i Kraśnik. Żona Beata wniosła w posagu też niemały majątek z rodową siedzibą w Bożymdarze (obecnie Boży Dar nad Wisłą nieopodal Dwikóz). Ostatnie lata swojego bogatego w różnorodne wydarzenia życia spędził Dymitr właśnie w Bożymdarze, gdzie zmarł 24 lutego 1400 roku.
Został przez żonę pochowany w klasztorze franciszkańskim w Zawichoście.
Właściciele Kraśnika – Tęczyńscy
autor: Mirosław Sznajder
Ród Tęczyńskich, herbu Topór
Tęczyńscy to potężny ród możnowładczy, w średniowieczu jeden z najznakomitszych w kraju, pieczętujący się herbem Topór. Herbem tym posługiwała się właściwie cała grupa rodzin. Już najwcześniejsze przekazy informują o ważnych dygnitarzach – Toporczykach. Jednym z najbardziej znanych był żyjący na przełomie XI i XII wieku Sieciech, pełniący w latach 1080–1100 funkcję palatyna (zarządcy dworu i sędziego w zastępstwie władcy, później funkcję tę pełnili wojewodowie). Słynął z rządów twardą ręką, prowadzenia wypraw wojennych, zmuszania przeciwników do emigracji oraz wybicia pierwszych w Polsce prywatnych monet. Dygnitarz ów miał tak wielką władzę, że pokusił się nawet o działania mające na celu zdobycie tronu. Liczba znanych potomków pierwszego Toporczyka – wojewody Sieciecha, przekracza obecnie sto tysięcy, a szacuje się, że może być większa. Tęczyńscy, dzięki „politycznym” małżeństwom, mieli również związki z innymi znakomitymi rodami szlacheckimi – Oleśnickimi, Ossolińskimi, Koniecpolskimi, Słuckimi, Sapiehami czy Radziwiłłami.
Tęczyńscy wywodzili się z Małopolski, wielu pełniło funkcje kasztelanów i wojewodów krakowskich. Swoją siedzibę mieli początkowo we wsi Topór, nazwanej tak od herbu właścicieli. Wersja legendarna mówi, że wieś nosi swą nazwę od toporów, którymi rolnicy – pionierzy karczowali lasy pod uprawę roli. Z Topora familia Tęczyńskich przeniosła się do zamku Tenczyn (lub Tęczyn – obowiązują obie wersje), położonego we wsi Rudno, 24 km na zachód od Krakowa. Od nazwy zamku, całą magnacką rodzinę zaczęto nazywać Tęczyńskimi.
Od wczesnego średniowiecza tradycją Tęczyńskich było piastowanie urzędów starostów, mieczników (pierwotnie strażnik zbrojowni, później niski urząd ziemski), kasztelanów (urzędnik administracyjny, zwierzchnik chorążych, wojskich, sędziów; zajmujący się również gospodarką – pobieraniem danin), podkomorzych (urzędnik ziemski, występujący głównie w sprawach sądowych) czy wojewodów. Byli głównymi kandydatami do owych urzędów w Małopolsce, w województwach: krakowskim, lubelskim, ruskim i sandomierskim. Oprócz funkcji wojewodów czy starostów, przypisanych niemal automatycznie do kolejnych dziedziców, wielu Tęczyńskich spełniło się w rolach posłów zagranicznych.
Tęczyńscy w Kraśniku
Rozkwit Kraśnika przypada na okres około 150 lat, kiedy miasto znajdowało się w posiadaniu rodu Tęczyńskich. Tzw. klucz kraśnicki wniosła jako wiano Anna Gorajska, córka Dymitra, do małżeństwa z Andrzejem Tęczyńskim. Mniej więcej w tym samym czasie cały ród zyskiwał na znaczeniu. Oprócz Kraśnika, w dobrach Andrzeja znalazły się Wyżnica, Wyżnianka, Wola Piaseczna i Stróża. Dzięki ożenkowi Tęczyński zyskał również dobra w Batorzu, a miał wcześniej kilkanaście wsi w województwach sandomierskim i krakowskim. Kontrakt zawarto w 1405, ale właściciel dóbr zmarł w dziewięć lat później. Z Anną dochował się trojga potomstwa, wychowanego na zamku w Kraśniku. Z ubogich informacji o pierwszym Tęczyńskim panującym w Kraśniku, przekazanych przez kronikarza Jana Długosza wynika, że był dzielnym rycerzem, który jednak radził królowi Jagielle, by zaniechał oblężenia Malborka. Jego synowie Jan i Andrzej kilkanaście lat po śmierci ojca wzięli w posiadanie całość dóbr Tęczyńskich. Jan przeniósł się w okolice Krakowa, gdzie położone były jego dobra. Andrzeja zaczęto nazywać Kraśnickim, od miejsca jego zamieszkania. Kolejnym jego przydomkiem był Rabsztyński, od starostwa, które w wianie wniosła jego żona Jadwiga z Melsztyna. Andrzej Kraśnicki, zwany też Melsztyńskim, pełnił urząd starosty chełmińskiego. Miał porywczy charakter, który m.in. blokował mu dostęp do wysokich urzędów w państwie oraz był przyczyną jego śmierci – zginął podczas wywołanej przez siebie bójki z mieszczanami krakowskimi. Pochowano go w Książu Wielkim, będącym częścią wiana Jadwigi. Syn Andrzeja, Jan z charakteru przypominał spokojnego i rozważnego stryja, energicznego człowieka, czynnego w życiu publicznym. Żył zresztą z bratem ojca w serdecznej przyjaźni. Poślubił Barbarę, która wniosła do majątku Wolę Konińską (Końskowolę) i parę wsi.
To podczas rządów Jana w Kraśniku nastąpiły największe zmiany, przede wszystkim ufundował w mieście kościół, przebudowany z małego murowanego kościółka istniejącego wcześniej. Obok stanął klasztor, którego mieszkańcy mieli obowiązek opieki nad przyklasztorną szkołą. Ważnym obiektem ufundowanym przez niego była również biblioteka przyklasztorna, której zbiory chwalił w swoim czasie historyki i językoznawca Hieronim Łopaciński. Dla utrzymania klasztoru zorganizował formę finansowania, dziesięcinę z terenu Kraśnika i okolicznych wsi oraz czterołanowy folwark Bieliny. Zakonnicy mogli też, decyzją właściciela, pobierać opłaty od kupców przywożących swoje towary na rynek.
Żaden z Tęczyńskich, mimo finansowych możliwości rodziny, nie zbudował w Kraśniku murowanego zamku, pozostał on do końca swojego istnienia drewniany. Przedstawiciele obu linii Tęczyńskich, krakowskiej i lubelskiej, osiedlali się w województwach lubelskim, bełzkim i ruskim. Poprzez swoje ambicje polityczne familia dążyła do uzyskania możliwości dzierżawienia królewskich dóbr. Od końca wieku XV dzierżawili kilka starostw w lubelskiem, w tym starostwo urzędowskie. Po śmierci Jana Rabsztyńskiego, jego dobra dostały się, drogą sprzedaży, w ręce krakowskiej linii Tęczyńskich. Spośród nich wywodziło się trzech ostatnich Tęczyńskich w Kraśniku: Jan Gabriel, jego syn Stanisław i wnuk Jan Baptysta. Miasto było centrum życia kulturalnego i gospodarczego w okolicy, a właściciele stali wysoko w hierarchii szlacheckiej. Niemal dziedziczne stały się dla nich urzędy kasztelanów czy starostów. Uzyskali nawet godność hrabiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Spowodowało to zmiany w ich herbie, przez dodanie do niego czarnego orła Habsburgów. W czasie drugiej wolnej elekcji Andrzej Tęczyński, z linii krakowskiej, był jednym z kandydatów do polskiej korony.
Ostatni Tęczyńscy dbali zarówno o sprawy gospodarcze, jak i upiększenie Kraśnika. Byli miłośnikami renesansu, co wydatnie odbiło się na wyglądzie kościoła farnego (parafialnego). Miasto otrzymało też kilka bardzo korzystnych przywilejów, zwalniających mieszczan z większości tradycyjnych opłat, zostawiając właściwie jedynie cło.
Jan Baptysta Tęczyński zasłynął w całej Rzeczpospolitej wszelką aktywnością, jaką przejawiał poza jej granicami. Jako szesnastoletni młodzieniec udał się po nauki do Hiszpanii, gdzie pokazał swój bezkompromisowy charakter w awanturniczych przygodach. Słynna Inkwizycja skazała go nawet na śmierć, ale ostatecznie powrócił do Kraśnika. Szybko stał się znanym dyplomatą, na dworze Zygmunta Augusta nawiązał wiele przyjaźni, w tym z Janem Kochanowskim. Poeta poświęcił mu kilka utworów, jeden przygotowany specjalnie na uroczystości pogrzebowe Tęczyńskiego.
W 1561 roku król wysłał Tęczyńskiego do Sztokholmu, z zadaniem zeswatania Katarzyny Jagiellonki z Janem Wazą. Byłoby to połączenie dwóch silnych dynastii, zmiana postawy szwedzkiej wobec Polski, w kwestii ziem nad Bałtykiem. Podczas misji sam Tęczyński zwrócił na siebie uwagę Cecylii Wazówny, pięknej szwedzkiej księżniczki. Zawarto wtedy wstępne porozumienie dotyczące małżeństwa Jana z Cecylią, po czym polski szlachcic musiał udać się w drogę powrotną. Już w Polsce Tęczyński podjął starania o rękę córki Radziwiłła, co spodobało się królowi. Nie zapomniał jednak o kobiecie na północy kontynentu, którą kochał bardziej. Sytuacja polityczna szybko obróciła się przeciwko dziedzicowi Kraśnika, ponieważ Rzeczpospolita zawarła sojusz z Danią, wymierzony przeciwko Szwecji. Król Polski zakazał Tęczyńskiemu dalszych prób ożenku z Wazówną. Sam zainteresowany w praktyce złamał zakaz i w 1563 roku zorganizował wyprawę do Szwecji, w celu sfinalizowania rozmów matrymonialnych. Wraz z wielkim orszakiem, przeszło 100. osobowym, wyruszył z Kazimierza Dolnego do Gdańska. Na początku września wyprawa wsiadła na wynajęte okręty. Jak się okazało, była to wyprawa ekstremalnie niebezpieczna, gdyż mniej więcej w tym samym czasie walkę o panowanie na Morzu Bałtyckim toczyły ze sobą Szwecja i Dania. Po bitwie morskiej w okolicach Gotlandii na morzu panowała Dania i blokowała szwedzkie wybrzeże, nie przepuszczając nikogo. Wyprawa Tęczyńskiego dostała się w duńską niewolę już w tydzień po wypłynięciu z Gdańska. Po zapoznaniu się z celem podróży Polaków, Duńczycy nie chcieli uwierzyć, że Jan Baptysta podróżuje prywatnie. Przez wiele dni czekano na potwierdzenie prawdziwych motywów wyprawy, sprawa nabrała rangi międzynarodowej, angażując koronowane głowy w Krakowie i Kopenhadze. Tęczyńskiemu kibicował cały szlachecki stan, jego zaś przetransportowano do duńskiej stolicy. Polski król napisał list z wyjaśnieniami do swojego duńskiego odpowiednika, jednak nim dokument dotarł, Tęczyński zmarł. W Kopenhadze szalała zaraza i być może ona była przyczyną śmierci Polaka. Można domniemywać, że małżeństwo, które chciał zawrzeć, uczyniłoby stosunki polsko-szwedzkie bardziej przyjaznymi. Mogłoby nawet zapobiec wojnom z tym państwem, szczególnie dotkliwym dla Rzeczypospolitej w XVII wieku. W kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kraśniku znajduje się nagrobek Jana Baptysty, przedstawiający jego i Cecylię w objęciach. Wiele lat później, podczas wizyty Cecylii u Zygmunta III Wazy, Szwedka odwiedziła grób narzeczonego i ufundowała ów nagrobek w kraśnickim kościele.
Po Janie Baptyście klucz kraśnicki otrzymała Katarzyna z Tęczyńskich, która zawierając małżeństwo z członkiem rodziny Słuckich, przekazała Kraśnik pod ich panowanie.
Właściciele Kraśnika – Zamojscy, herbu Jelita
autor: Mirosław Sznajder
Jedna z najpotężniejszych rodzin magnackich w I Rzeczpospolitej wykupiła kraśnickie dobra od zadłużonej rodziny Słuckich. Klucz kraśnicki został włączony do Ordynacji Zamojskiej, będącej państwem w państwie.
Zamojscy legitymowali się herbem Jelita, z czerwoną tarczą i trzema złotymi włóczniami na niej. Na wpół legendarna jest geneza owego herbu, który ukształtował się po bitwie pod Płowcami z roku 1331. Rycerz Florian Szary, przodek Ordynatów, został znaleziony w pobitewnym pobojowisku z trzema włóczniami w brzuchu, próbując wepchnąć wnętrzności do środka. Król Władysław Łokietek przejął się losem rycerza, który dzięki opiece wykurował się.
Ród przyjął nazwisko od nabytej wsi Zamość (obecnie zwaną Starym Zamościem). Swoją potęgę osiągnął w czasie kariery Jana Sariusza Zamoyskiego. Wcześniej pełnili urzędy, ale były to raczej lokalne stanowiska. Późniejszy pierwszy Ordynat był przede wszystkim kanclerzem, hetmanem wielkim, sekretarzem i doradcą królewskim, za panowania Stefana Batorego drugą osobą w państwie. Świetną karierę zawdzięczał nie tylko swojemu talentowi, lecz na równi z nim starannemu wykształceniu na uniwersytetach w Paryżu, Strasburgu i Padwie. We Włoszech zmienił wyznanie na katolicyzm (jego ojciec był kalwinem). Karierę polityczną rozpoczął tuż po powrocie ze studiów, jako sekretarz Zygmunta Augusta. Docenił wtedy znaczenie archiwów, ponieważ sam zajmował się porządkowaniem archiwum na Wawelu. Nieco przeceniana jest jego rola w ustanowieniu wolnej elekcji w Polsce, źródła bliskie kanclerzowi przypisują mu całą moc sprawczą przy ustanowieniu wolnej elekcji. Faktem jest jednak, że silnie tej koncepcji bronił, również militarnie. Był jednym z głównych adwersarzy króla Zygmunta III Wazy, z polityką którego nie mógł się zgodzić. Sprzeciwiał się zwłaszcza absolutystycznym planom Szweda oraz ingerowaniu w spory dynastyczne w Szwecji. Odkrył plany Wazy, który chciał oddać polską koronę Habsburgom, w zamian za poparcie w walce o szwedzki tron. Jako hetman odznaczył się skutecznymi kampaniami w Mołdawii i Inflantach, a jeszcze wcześniej, w 1586 roku, obronił polski tron przed zbrojnym zagarnięciem przez Habsburgów. Jego wpływy pozwoliły mu na założenie w 1589 roku Ordynacji Zamojskiej, niepodzielnego majątku z osobnymi prawami, ustalanymi przez Ordynata. Dziewięć lat wcześniej rozpoczął budowę swojej stolicy, Zamościa, miasta zbudowanego od podstaw. Dzięki geniuszowi Jana Zamoyskiego i jego współpracowników, większość jego przedsięwzięć kończyła się sukcesem, stworzono miasto – perłę renesansu. Swojemu następcy, Tomaszowi, kanclerzowi wielkiemu koronnemu, pozostawił jedenaście miast i ponad dwieście wsi, dodatkowo dwanaście miast i sześćset dwanaście wsi do dzierżawy z królewszczyzn. Córka Tomasza, Gryzelda Konstancja Zamojska, była matką elekcyjnego króla Polski, Michała Korybuta Wiśniowieckiego.
Do klucza kraśnickiego należały: Kraśnik, Batorz, Blinów, Budzyń, Kawęczyn, Otrocze (Otrocz), Ponikwy, Słodków, Stróża, Suchynia, Wilkołaz, Wola Wilkłazka, Wymysłów, Wyżnica, Wyżnianka, Zdziłowice, Zalesie, Żabia Wola, część Rudniczka. W latach dziewięćdziesiątych XVIII w. dwóch Ordynatorów – Andrzej Zamoyski i jego syn Aleksander prowadzili akcje osadnicze, w wyniku których powstały nowe wsie w kluczu kraśnickim: Moczydła, Pułankowice, Szastarka i Wola Rudnicka. Kraśnik był w Ordynacji Zamojskiej miastem o bardzo małym znaczeniu i niskim statusie. Zamoyscy rezydowali w Zamościu, a na zamku kraśnickim mieszkali zarządcy klucza kraśnickiego, dlatego zainteresowanie Ordynatów Kraśnikiem było małe. Duże obciążenie ludności wpłynęło na gospodarczą stagnację. W 1866 r. w wyniku ukazu carskiego nastąpiło uwłaszczenie Kraśnika.
Zupełnie inaczej poczynali sobie Ordynaci w reszcie swoich dóbr. Byli to jedni z największych posiadaczy ziemskich nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Wśród szesnastu Ordynatów brakuje osób przeciętnych, każdy z nich szczególnie dbał o sprawy gospodarcze, stale podnosząc dochody z Ordynacji. Zakładali folwarki i manufaktury, a w czasach rozwoju przemysłu (od II połowy XIX) również fabryki. Jako, że Zamojscy posiadali tytuł hrabiów cesarstwa Habsburgów, po III rozbiorze Polski nie czyniono im zbyt wielu przeszkód w rozwijaniu swych dóbr. Kolejni ordynaci starali się naśladować pradziada i zawsze wykazywali się postępowym podejściem do gospodarki. Najbardziej przedsiębiorczy był IV ordynat, Marcin Zamoyski, który zgromadził tak potężny majątek, że stał się jednym z najbogatszych ludzi w Europie. Podobno najwięcej zarobił na kampanii tronowej Jana Sobieskiego, doprowadzając do jego koronacji na króla Polski. Z kolei Konstanty, ordynat XIII, uznawany jest za największego wizjonera w rodzie. W XIX wieku podzielił zarząd ordynacji na cztery działy: administracyjny, ekonomiczny, prawny i polityczny. Po czym zlikwidował pańszczyznę, zastąpił ją czynszem i wydzierżawił część folwarków; były przypuszczenia, że postradał zmysły. Każdy z Ordynatów wykazywał się patriotyzmem, a kilku, wzorem Jana Sariusza, zrobiło karierę wojskową. Kresem Ordynacji była dopiero reforma rolna, przeprowadzona tuż po II wojnie światowej. Linia Ordynatów trzykrotnie się rwała. W 1665 umarł Jan Zamojski, zwany Sobiepanem, a władzę przejęła młodsza linia Zamojskich, która wymarła w 1925 roku.
Ostatnim Ordynatem był zmarły w 2002 roku Jan Tomasz Zamoyski, XVI Ordynat. Jego ojciec Maurycy Klemens poświęcił sporą część majątku na kupno broni dla polskiego wojska na kampanię wojenną 1920 („cud nad Wisłą”). Majątek został splądrowany przez wojska bolszewickie, które swego dzieła dopełniły po II wojnie światowej. Po likwidacji Ordynacji Jan Tomasz Zamojski był więziony, zakazano mu zbliżania do dawnego majątku na mniej niż 30 km. Wyjechał z rodziną do Sopotu, gdzie musiał podjąć pracę jako sprzedawca jaj w spółdzielni Społem. Tam urodził się Marcin hr. Zamojski, z wykształcenia filmowiec. Ojciec nawet jemu i jego trzem siostrom nie chciał powiedzieć ani słowa o warunkach, w jakich był więziony przez komunistów. Po 1989 roku Zamojscy bardzo liczyli na uchwalenie ustawy reprywatyzacyjnej. Dobrą okazją do prób odzyskania dawnych terenów było dopiero orzeczenie sądu o braku decyzyjności wojewodów w sprawie zwrotów majątków. Równolegle toczy się walka o odzyskanie dawnych rodzinnych pamiątek i innych ruchomości, cennych obrazów, rzeźb itp. Udało się odzyskać hektar Parku Saskiego w Warszawie, a także podpisać wartą 17 mln złotych ugodę w sprawie pałacu w Kozłówce. Ćwierć wieku istnienia III RP o wiele bardziej zrujnowało pozostałości po Ordynacji, niż niemal pół wieku komunizmu. Hrabia Zamojski od 1990 roku jest samorządowcem w Zamościu. W latach 1990–92 był prezydentem tego miasta, później dwa lata pełnił funkcję wojewody zamojskiego. W latach 1994–1998 przewodniczył radzie miasta. Obecnie już dwunasty rok jest prezydentem Zamościa wybieranym w wyborach bezpośrednich. Z pewnością ma największe szanse na reelekcję, a walka o odzyskanie dawnych dóbr jest w toku.