Jan Chrzciciel urodził się pół roku wcześniej od Pana Jezusa. Rodzicami jego byli Elżbieta i Zachariasz, który był kapłanem. Rodzice Jana byli już w podeszłym wieku gdy się im narodził jedyny syn. Mieszkali niedaleko Jerozolimy, prawdopodobnie w miasteczku Ain Karim. Ewangelista Łukasz przedstawia nam okoliczności zapowiedzi narodzin oraz nadania imienia przyszłego proroka. Zachariasz miał objawienie anioła Gabriela, który wyjawił mu, że jego żona porodzi syna, którego nazwą imieniem Jan: „Będzie to dla ciebie radość i wesele; i wielu z jego narodzenia cieszyć się będzie. Będzie bowiem wielki w oczach Pana; wina i sycery pić nie będzie i już w łonie matki napełniony będzie Duchem Świętym. Wielu spośród synów Izraela nawróci do Pana, Boga ich; on sam pójdzie przed Nim w duchu i mocy Eliasza, żeby serca ojców nakłonić ku dzieciom, a nieposłusznych – do usposobienia sprawiedliwych, by przygotować Panu lud doskonały»” (Łk 1, 14-17). Zachariasz nie mógł uwierzyć w takie szczęście, dlatego też do czasu narodzenia syna i nadania mu imienia był niemy. W szóstym miesiącu ciąży św. Elżbieta została nawiedzona przez Maryję, która również była brzemienna. To właśnie Elżbieta, krewna Maryi, jako pierwsza oddała hołd Matce Boga. Odpowiedzią Maryi jest piękny hymn – Magnificat (Łk 1,64-55). Wtedy Jan został oczyszczony ze skutków grzechu pierworodnego i był napełniony Duchem Świętym. Dlatego też Kościół wyjątkowo czci narodziny tego świętego, a nie jak w przypadku wszystkich pozostałych świętych, dzień ich śmierci – dzień narodzin dla nieba.
Według zgodnych przekazów, św. Jan Chrzciciel pędził żywot pustelniczy, samotnie lub może w towarzystwie innych.
Kiedy skończył 30 lat, co było w 15 roku panowania cesara Tyberiusz (Łk, 3, 1) rozpoczął publiczne nauczanie. Na początku był to bród w pobliżu Jerycha nad rzeką Jordan. A później przenosił się w inne miejsca – Betania i Enon w pobliżu Salim. W swoim nauczaniu zdecydowanie zaznaczał, że nie wystarczy przynależność do rodu Abrahama by dostąpić łaski zbawienia, trzeba czynić pokutę i konieczne jest przeobrażenie wewnętrzne. Tym, co chcieli podjąć się tego zadania, udzielał chrztu pokuty na odpuszczenie grzechów (Łk 3, 3). Jan był heroldem, zapowiadającym przyjście Zbawiciela, był „głosem wołającym na pustyni: przygotujcie drogę Panu, prostujcie Jemu ścieżki.” (Łk 3, 4). Na pytanie czy jest zbawicielem sam odpowiedział, że tylko jego zwiastunem, niegodnym nawet do noszenia za Nim sandałów (Mt 3, 11). Jego zdecydowana postawa, mocny charakter, siła nauczania i bezkompromisowość zjednała mu rzeszę zwolenników oraz uczniów wśród ludu izraelskiego ale również wielu wrogów wśród uczonych w Piśmie oraz starszyzny ludu.
Nad Jordan, do miejsca gdzie nauczał i święcił swoich zwolenników przybył również Jezus by też przyjąć od niego chrzest. Jan zaskoczony i jednocześnie szczęśliwy udziela chrztu, dając o Nim świadectwo: „Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata” (J 1, 29. 36). Na to wyznanie do Chrystusa zgłosiło się dwóch pierwszych uczniów: Jan i Andrzej, którzy byli uczniami św. Jana Chrzciciela.
Święty Jan Chrzciciel napominał nie tylko maluczkich ale również starszyznę żydowską jak i samego króla Heroda Antypasa, władcę Galilei. Odebrał on żonę Herodiadę bratu swemu Filipowi i żył z nią. Czyn ten był niezgodnym z obowiązującym prawem żydowskim. W swoim nauczaniu święty Jan potępiał czyn władcy, jak i zarzucał jego żonie Herodiadzie cudzołóstwo. Herod uwięził go w lochach twierdzy Macheront, nie odważając się wydania go na śmierć gdyż lud uważał Jana za proroka i posłańca Boga.
Jednakże w czasie uczty z okazji urodził króla, żona jego uknuła intrygę aby pozbyć się Jana, który przypominał i potępiał ich związek. Święty Jan Chrzciciel został ścięty a głowa jego na misie podarowana została Herodiadzie (Mk 6, 17-29). Wydarzyło się ok. 32 po narodzeniu Chrystusa.
Według słów samego Chrystusa: „Między narodzonymi z niewiast nie powstał większy od Jana Chrzciciela” (Mt 11, 11; Łk 7, 28).
Jan Chrzciciel jest ostatnim prorokiem Starego Testamentu a jednocześnie jest pierwszym chrześcijaninem – a on sam chyba nie był ochrzczony. Słowa Jezusa dotyczyły oceny Jana w świetle oczekiwania na Zbawiciela gdyż dalej mówi, że: „Lecz najmniejszy w królestwie niebieskim większy jest niż on”.
Święty Jan Chrzciciel był pierwszym świętym czczonym w cały Kościele. To jemu poświęcona jest bazylika rzymska na Lateranie będąca katedrą papieża. Najgłośniejszym jego sanktuarium była bazylika wystawiona przez cesarza Teodozego Wielkiego w Damaszku, która dziś jest meczetem tureckim. Znajduje się w niej grobowiec z relikwią głowy Jana Chrzciciela (Turcy uznają św. Jana za jednego z proroków). W soborze Chrystusa Zbawiciela w Moskwie „znajduje się relikwia „Prawicy, która ochrzciła Pana”. Relikwie te trafiły do Moskwy gdy Napoleon zajął Maltę siedzibę zakonu joannitów zwanych również zakonem Maltańskim, a zakonnicy na swojego przełożonego wybrali cara Pawła I. Relikwii świętego Jana Chrzciciela jest wiele gdyż kult jego był bardzo znaczący w całym Kościele.
W Polsce Kościołów poświęconych świętemu .Janowi Chrzcicielowi jest ponad 350 a do znaczących należą katedry w Warszawie, we Wrocławiu, Kamieniu Pomorskim czy też w Toruniu. O znaczeniu tego świętego świadczyć może również popularność imienia Jan jak i Janina dla kobiet, nazw miast i wsi pochodzących od tego imienia, jak również umieszczenie jego postaci w herbach 18 miast i osad.
Święty Jan jest patronem wielu zakonów np. joannitów oraz mnichów, dziewic, pasterzy, kowali, krawców, kuśnierzy, rymarzy, abstynentów, niezamężnych matek, skazanych na śmierć. Jest patronem wielu państw, miast w świecie jak i w Polsce. Wspomnienie jego obchodzimy dwa razy w roku: 24 czerwca Narodzenie św. Jana oraz 29 sierpnia wspomnienie jego męczeństwa.