Głodnych nakarmić,
Spragnionych napoić,
Nagich przyodziać,
Podróżnych w dom przyjąć,
Więźniów pocieszać,
Chorych nawiedzać
I umarłych pogrzebać.
Uczynki miłosierdzia względem ciała zapisane w nauczaniu Kościoła Katolickiego są fundamentem tworzenia dzieł pomocy biednym, opuszczonym, samotnym i chorym.
Opieka nad słabymi i chorymi pojawiała się w życiu człowieka od początków jego zorganizowanego życia. Działania instytucjonalne podejmowane w tym zakresie w starożytności zanikały często wraz ze śmiercią pomysłodawcy a powstałe instytucje upadały z powodu braku funduszy i dobrego prowadzenia.
Pierwsze założone przez Kościół szpitale powstały w drugiej połowie IV wieku w Azji Mniejszej z inicjatywy biskupa Cezarei Kapadockiej (obecnie Turcja) Bazylego Wielkiego. Szpitale zakładane w starożytności jak i w średniowieczu miały zupełnie inny charakter, cel i przeznaczenie niż znane nam dzisiaj. Według dzisiejszych pojęć pełniły funkcję zarówno domu pielgrzyma (hotelu) jak i ośrodka opiekuńczego oraz ośrodka zorganizowanej pomocy lekarskiej (szpital, przychodnia). Zajmowano się tam bezdomnymi, chorymi oraz podróżnymi. Opieka nad nimi wymagała często wiedzy medycznej a prawie zawsze pomocy z zakresu pielęgniarstwa. Określenie szpital pochodzi od łacińskiego słowa hospicjum, które znaczy gościna, gościnność.
W XII wieku zaczęły pojawiać się w Europie, również i na ziemiach polskich hospicja-ówczesne szpitale. Posiadamy informacje z roku 1108 z Wrocławia (kościół NMP) oraz z roku 1152 roku z Jędrzejowa (cystersi) o istnieniu takich placówek. Koniec XII wieku i wiek XIII to rozpowszechnienie się ruchu pielgrzymkowego a co za tym idzie powstawanie domów gościnnych przy klasztorach i opactwach. Pracujący w nich zakonnicy wykorzystywali swoją wiedzę z zakresu zielarstwa i medycyny w leczeniu podróżnych, przekazywali tę wiedzę następcom i uprawiali przy klasztorach rośliny lecznicze (receptura popularnego Amolu pochodzi od karmelitów i sięga XVI wieku).
Zwiększenie liczebności miast powoduje konieczność powołania instytucji zajmujących się bezdomnymi, wdowami, opuszczonymi i chorymi. Jednym z pierwszych był Zakon Świętego Ducha założony w roku 1195 we Francji jako Bractwo Szpitalników. Na ziemie polskie zostali sprowadzeni w roku 1221 do Prądnika pod Krakowem. W wielu miastach zakładali oni i organizowali placówki szpitalne, które przyjmowały wszystkich potrzebujących pomocy bez względu na płeć, pochodzenie społeczne, zawód czy wyznanie. „Duchacy” raz w tygodniu – zgodnie z nakazami swojej reguły – poszukiwali chorych i ubogich po wsiach i ulicach miast i sprowadzali ich do prowadzonych przez siebie domów Świętego Ducha. Przyjmowali bezpłatnie do szpitali porzucone sieroty, ciężarne kobiety a jeśli brakło miejsca w szpitalu, pielęgnowali chorych również w domach. Szczególną opieką otaczali dzieci, zwłaszcza nieślubne, znalezione, porzucone w przeznaczonym na to miejscu przed bramą szpitala, dostępnym o każdej porze i zapewniającym całkowitą dyskrecję osobie pozostawiającej dziecko. Współcześnie reaktywowano te rozwiązania pod nazwą „Okna życia”. W wielu miastach istnieją do dnia dzisiejszego szpitale pod wezwaniem Świętego Ducha. Mają one swoje początki często w średniowieczu i były założone przez Zakon Świętego Ducha zwany popularnie „Duchaczami” (Warszawa, Płock, Kraków, Kalisz).
W połowie XVI wieku powstaje w Hiszpanii Zakon Szpitalny św. Jana Bożego czyli zakon Braci Miłosierdzia, który już na początku XVII wieku zostaje sprowadzony do Polski do Krakowa. W niedługim czasie powstają następne ich domy: Zebrzydowice 1611, Wilno 1635, Warszawa 1649, Spisz 1650, Lwów 1659 i późniejsze Łódź, Katowice, Wrocław, Zakopane, Iwonicz, Prudnik, Legnica, Cieszyn, Ząbkowice Śląskie.
Zakonnicy starają się jak najlepiej realizować zawołanie swojego założyciela św. Jana Bożego „Bracia, czyńcie dobro” a tak szybki rozwój prowadzonych przez nich dzieł był efektem ich gorliwości i poświęcenia służbie chorym i potrzebującym i ich biegłości w sztuce medycznej, jak i pielęgnowaniu chorych oraz stosowaniu nowoczesnych metod leczenia. W Polsce nazywamy ich Bonifratrami od boni fratres – dobrzy bracia. Szpitale i przychodnie prowadzone przez bonifratrów cieszą się do dnia dzisiejszego dużym szacunkiem i zaufaniem i są oblegane przez chorych.
W roku 1773 powołano Komisję Edukacji Narodowej, natomiast już 2 lata później w roku 1775 powołano Komisję nad szpitalami. Zajmowała się ona zakładaniem szpitali, przytułków, domów starców, reformą służby zdrowia, powoływaniem lekarzy, aptekarzy, organizowaniem pomocy dla inwalidów, zwalczaniem żebractwa, zapobieganiem epidemiom i sprawami dobroczynności. Planowano w każdym województwie utworzyć przynajmniej jeden szpital generalny, który miałby przyjmować osoby niezdolne do pracy, sieroty, kobiety ciężarne i chorych. (za wikipedią). Było to pierwsze w Polsce ministerstwo zdrowia.
W XIX wieku szpitale były zakładane przez zakony jak również miasta. Lekarze byli coraz częściej osobami świeckimi, natomiast obsługa pielęgniarska realizowana była wyłącznie przez zgromadzenia zakonne. Do dnia dzisiejszego do pielęgniarek zwracamy się per siostro (dopiero pod koniec XIX wieku powstają świeckie szkoły pielęgniarskie).
Przez cały okres PRL obowiązywał zakaz zatrudniania sióstr zakonnych w szpitalach i przychodniach i dopiero po 1989 roku mogły one powrócić do szpitali do opieki nad chorymi. Po latach nieobecności odbudowanie dzieł szpitalnych i pielęgniarskich nie jest prostym zadaniem.
Ramy tego tekstu nie pozwalają na szczegółowe i szerokie przedstawienie wkładu Kościoła w rozwój medycyny i opieki medycznej. Podane przykłady wskazują, że to Kościół katolicki jest budowniczym instytucji szpitala, przychodni, aptek, domów opieki, hospicjów i hoteli.
PIERWOTNIE TEKST ZOSTAŁ OPUBLIKOWANY W MIESIĘCZNIKU „MISERICORDIA” SANKTUARIUM MIŁOSIERDZIA BOŻEGO W OŻAROWIE MAZOWIECKIM W LUTYM 2012 ROKU.
Następny temat – Nauka