Modlitwa jest narzędziem do budowania duchowości. Jest ona „rozmową duszy z Bogiem i tłumaczeniem jej pragnień wobec Boga”, jest rozmową dziecka Bożego ze swoim Ojcem Niebieskim.
Modlitwa jest aktem duszy gdyż wszystkie władze w niej biorą udział. Pamięć przypomina doskonałości, dzieła i dary Boże, rozważane to jest przez rozum, serce przejmuje się uczuciami, wola czyni postanowienia a wyobraźnia przywołuje obrazy z świata wiary. Ciało składa również pewną ofiarę Bogu na modlitwie.
Modlitwa przenosi nas w świat nadprzyrodzony w towarzystwo Boga dlatego też jest aktem życia nadprzyrodzonego. Modlitwa jest doskonalsza jeśli łaska Boża łatwiej pobudza duszę do myśli, postanowień i świętych uczuć, to jest do żalu, upokorzenia się, ufności i miłości.
Bez łaski Bożej nie możemy modlić się należycie. Bóg swoich łask nie odmawia nikomu, jednak ducha modlitwy, a mianowicie zamiłowania i skupienia w modlitwie daje tylko proszącym.
Bóg ma upodobanie w modlitwie, tak jak ojciec ma upodobanie w rozmowie z dzieckiem. Św. Jan opisuje, iż widział anioła stojącego przed tronem Pańskim i trzymającego kadzielnicę pełną wonnych rzeczy a były nimi modlitwy świętych. Pismo Święte przyrównuje modlitwę do gry na cytrze, której Bóg chętnie słucha.
Bóg wymaga od człowieka modlitwy gdyż jest ona aktem uznania i uczczenia, jakie się Stwórcy należy od stworzenia, jest to jakby ofiara całopalenia dla Boga. Przez modlitwę wyznajemy swoją nicość i nędzę jak i wszechmoc i dobroć Boga. Oświadczamy, że sami z siebie nic nie mamy i znikąd nie będziemy mieli – tylko od Boga, który może dać wszystko i chce dać co jest nam potrzebne. Modlitwa jest aktem wiary, pokuty, ufności i miłości względem Boga.
Modlitwa jest hołdem stworzenia dla Stwórcy. Św. Jan Maria Vianey mówi, że człowiek wydaj dwojaki okrzyk – okrzyk anioła przez modlitwę, a okrzyk zwierzęcy przez grzech.
Dlaczego ludzie nie chcą się modlić? Jedni, gdyż utracili wiarę w Boga – dlaczego mieliby się modlić do Tego kogo nie uznają? Inni nie znają Boga i nie chcą Go poznać, nie będą się wobec tego modlili do kogoś kogo nie znają. Jeszcze inni stawiają człowieka lub ludzki rozum w miejsce Boga – nie będą się modlić do kogoś kto jest niższy od nich samych. Są też tacy którzy mają błędne wyobrażenie o modlitwie, że jest to tylko mechaniczne odmawianie słów i formułek co jest monotonne i nudne.
Modlitwa jest potrzebna do zbawienia.
Modlitwa jest w życiu chrześcijanina główną pomocą, pociechą, treścią i obowiązkiem, można powiedzieć, że życie chrześcijanina powinno być życiem modlitwy. Obowiązek modlitwy dany przez Zbawiciela (Łk 18,1; Mt 26,41;Mk 14,38; Łk 22,40) nigdy nie ustaje a w trzech sytuacjach staje się naglący: gdy dusza znajduje się w ciężkiej pokusie lub w stanie grzechu albo w niebezpieczeństwie śmierci. Według teologów zaniedbując przez miesiąc modlitwę jesteśmy niewolnikami grzechu.
Bez łaski nie można się zbawić. Bez modlitwy nie można otrzymać łaski. Św. Augustyn: „Wierzymy, że nikt nie może być zbawiony, kogo Bóg nie powoła; że żaden powołany nie może się zbawić, jeżeli mu Bóg nie użyczy pomocy; że nikt nie może sobie wyjednać pomocy, jeżeli się nie modli”. Kto potrzebuje łaski niech się modli.
Modlitwa jest kluczem, otwierającym skrzynię Bożego miłosierdzia.
Bez modlitwy nie zachowamy się w łasce uświęcającej. Czym oddech dla ciała, tym modlitwa dla duszy. Modlitwa uprasza pomoc Bożą! Jeśli zaniedbamy modlitwę z pewnością upadniemy. Św. Jan Chryzostom mówi: „Nie może być uniewinniony, kto w pokusie upada. Dlatego bowiem upada, iż nie chce się modlić”.
Bez modlitwy nie możemy odzyskać utraconej łaski. Aby uzyskać Boże przebaczenie trzeba uznać się winnym i rzucić się do stóp Sędziego błagając miłosierdzia. To się dzieje w modlitwie i poprzez modlitwę.
Modlitwa przygotowuje i usposabia duszę do przyjęcia łaski uczynkowej, współdziałania z tą łaską oraz wyprasza dar wytrwania w łasce uświęcającej. Człowiek zaślepiony pychą i miłością własną nie chce uznać swojej słabości i jest przywiązany do swojej woli. Świat i pożądliwość wprowadzają do duszy taki hałas i rozgardiasz, że nie możemy usłyszeć głosu Boga, co stawia tamę przypływowi łaski Bożej. Modlitwa z jednej strony upokarza człowieka, przypomina mu, że jest lichym żebrakiem, ucisza również gwar ziemski i odrywa choćby na chwilę od świata czym sprawia, że łaska Boża trafia łatwiej do rozumu i woli.
Z dwóch łotrów wiszących razem z Chrystusem na krzyżu zbawienia dostąpił ten, który się modlił. Jak powiada św. Bonawentura – kto umie się dobrze modlić, ten potrafi także dobrze żyć.