Ciechanów

Ciechanów
Prawdopodobnie w X wieku Ciechanów wraz z Mazowszem wchodzi w skład monarchii piastowskiej.
Historycy podają, że w Ciechanowie, w miejscu gdzie dziś stoi kościół farny, we wczesnym średniowieczu stał gród warowny. Gród posiadał obsadę zbrojną szacowaną na ok. 3 tys. zbrojnych. Prawdopodobnie pod Ciechanowem został stłumiony „bunt Miecława” mający związek z reakcją pogańską. Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z 1065 r. z dokumentu mogileńskiego wydanego przez Bolesława Szczodrego, w którym to nadaje ziemie Kościołowi. W XII w. gród był wielokrotnie najeżdżany przez Pomorzan, Prusów i Jaćwingów, Litwinów, a później przez zakon krzyżacki. Stanowił jeden z najważniejszych ośrodków obronnych na północnym Mazowszu. O znaczeniu ówczesnego Ciechanowa świadczy skupienie wokół miasta skarbów wczesnośredniowiecznych. Ciechanowskie skupisko skarbów liczy łącznie 16 znalezisk.
Ciechanów od XIII w. był siedzibą kasztelanii (potwierdzone w połowie XIII wieku). Listę kasztelanów rozpoczyna w aktach w 1254 Rethiborius Castellanus de Techanow (Racibor, Kasztelan Ciechanowa). W folklorze miejscowym i prasie lokalnej funkcjonuje pogląd, że w 1266 r. książę czerski Konrad II nadał Ciechanowowi prawa miejskie.
Książęta mazowieccy używali w tytulaturze tytułu: dominus et heres lub dominus et princeps Czechanoviensis (pan i władca Ciechanowa), pierwszym Piastem noszącym ten tytuł był Janusz I syn Siemowita III.
Pomyślny okres dla miasta trwał od XIV do XVI w. W tym czasie liczba mieszkańców sięgnęła 5 tys. Kupcy ciechanowscy handlowali nawet z odległymi miastami, odbywały się wielkie targi i zjazdy rycerstwa. Pod koniec XIV w. na mokradłach Łydyni książę Siemowit III Starszy rozpoczął budowę zamku. Jego syn, Janusz I, sprowadził do Ciechanowa zakon augustianów, którzy rozpoczęli w połowie XV w. budowę kościoła i klasztoru (obecnie kościół pw. św. Tekli).
W 1526 r., po śmierci ostatnich książąt mazowieckich, Ciechanów włączono do Korony. Miasto i okolice zostały przekazane jako wiano ślubne królowej Bonie, która przyczyniła się znacznie do rozwoju miasta.
W 1559 r. spisano w Ciechanowie prawo bartne po raz pierwszy w Polsce jako samodzielny dokument. Obejmowało ono starostwa przasnyskie oraz ciechanowskie.
Wraz z wiekiem XVII nastąpił powolny upadek miasta, spowodowany najazdami szwedzkimi i pożarami. Ciechanów długo nie mógł powrócić do dawnej świetności.
Po II rozbiorze Polski Sejm Rzeczypospolitej podniósł miasto do rangi stolicy województwa. Po III rozbiorze Ciechanów stał się prowincjonalnym miastem w powiecie przasnyskim.
W 1806 r., podczas kampanii Napoleona na Mazowszu, miasto zostało ograbione i zniszczone. W XIX w. ludność Ciechanowa aktywnie wspierała dążenia niepodległościowe. W okolicy toczyło się wiele walk powstańczych. Pod koniec XIX w. nastąpiło ożywienie gospodarcze. W 1864 r. zbudowano tu pierwszy na Mazowszu browar parowy. Trzy lata później Ciechanów stał się miastem powiatowym. W 1877 r. dotarła tu Kolej Nadwiślańska, a w 1882 r. wybudowano cukrownię. W 1844 Henryk Marconi zbudował neogotycki ratusz, w 1864 Karol Machlojd browar, a od 1877 przebiegała przez Ciechanów kolej nadwiślańska łącząca Warszawę z Gdańskiem. Powstała także Ciechanowska Straż Ogniowa i cukrownia.
Wybuch I wojny światowej i kilkakrotne zniszczenie zahamowały rozwój miasta. W 1915 r. pod Ciechanowem przebiegała linia frontu niemiecko-rosyjskiego.
Ważną rolę odegrał Ciechanów w okresie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. podczas bitwy nad Wkrą. Miasto stanowiło ważny punkt obrony bolszewickiej (mieścił się tu sztab korpusu). Wypad 203 pułku ułanów 15 sierpnia 1920 r. doprowadził do zajęcia, rozbicia sztabu i zniszczenia głównego ośrodka łączności, co stworzyło dogodne warunki do działań 5 armii gen. W. Sikorskiego i rozpoczęcia ofensywy znad Wieprza.
Wraz z odzyskaniem niepodległości, mimo trudności i kryzysów, przystąpiono do odrabiania zacofania narosłego w okresie niewoli. Następuje ożywienie gospodarcze, rozpoczęto realizację długofalowych planów rozwojowych. Szczególnie wiele uczyniono w zakresie oświaty i kultury, tworząc powszechnie akceptowany wzorzec kultury regionalnej. Ciechanów nadal pełnił funkcje powiatowe w obrębie woj. warszawskiego, a jego ludność wzrosła w latach 1921-1938 z 12 tys. do 15,5 tys. osób. Należy też podkreślić rolę, jaką w życiu miasta odgrywał 11 Pułk Ułanów Legionowych im. Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza.
Z 3 września na 4 września 1939 r. miasto zostało zajęte przez Niemców. Ciechanów został wcielony do Rzeszy i przemianowany na niem. Zichenau jako stolica Rejencji Ciechanowskiej. Rozpoczęła się eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej. Zbudowano 3 obozy pracy, tysiące mieszkańców miasta wywieziono lub rozstrzelano. W mieście stacjonowało komando SS (skierowane m.in. do Jedwabnego).
Z okupantem walczyły tu oddziały Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Batalionów Chłopskich i Armii Ludowej. 17 stycznia 1945 r. Ciechanów został zdobyty przez oddziały Armii Czerwonej z II Frontu Białoruskiego. Dzień wcześniej, w nocy z 15 na 16 stycznia, hitlerowcy aresztowali i rozstrzelali ok. 100 mężczyzn, których podejrzewali o współpracę z podziemiem.
Po wojnie nastąpił szybki rozwój miasta. W latach 60. XX w. zbudowano kilka filii zakładów przemysłowych z Warszawy. Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Nużewo. Najlepszym okresem były lata po 1975 r., kiedy Ciechanów był stolicą województwa ciechanowskiego. Po 1989 r. miasto dotknęła fala bezrobocia. W 1998 Ciechanów stał się miastem powiatowym.
Zabytki
* Zamek Książąt Mazowieckich z XIV wieku – ruiny.
* Farska Góra – grodzisko z XI (VII) w.( , ponadto góra ta spełniała funkcje religijne, czczono na niej pogańskiego boga Swarożyca.), na górze neogotycka dzwonnica (1889).
* Kościół farny w Ciechanowie (XVI w.) pw. Narodzenia NMP
* Cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Płońskiej – założony na początku XIX w., z licznymi starymi, zabytkowymi grobami
* Cmentarz żydowski w Ciechanowie – założony pod koniec XIX w.
* Średniowieczny układ urbanistyczny (z rynkiem i trójkątnym placem przedlokacyjnym)
* Kościół poaugustiański (XVI w.) i budynek d. klasztoru (XVII w.) k. Nawiedzenia NMP i par. św. Tekli
* Ratusz (XIX w.)
Zabytki nieistniejące
* kościół św. Małgorzaty – gotycki, murowany, wzmiankowany ok. 1427 r. Remontowany w 1678 r. Od poł XVIII w. w ruinie. Rozbiórki dokonali Prusacy – po 1797 r. (lokalizacja: skrzyżowanie obecnych ulic Kilińskigo i 17-go Stycznia)
* kościół św. Ducha – murowany, na planie kwadratu, jednonawowy – erygowany w 1533 r., remontowany w latach 1632-74. W XVIII w. w ruinie. Rozebrany po 1797 r. (lokalizacja: posesja Ropelewskich przy ul. Warszawskiej 25)
* kościół św. Piotra – wzmiankowany w 1598 r. jako najstarsza świątynia parafialna (XII w.?) Drewniany, jednonawowy o czerech oknach. W ruinie od XVIII w. Rozebrany na pocz. wieku XIX. (lokalizacja: posesja Lenca przy ul. Augustiańskiej, róg Orylskiej)
Atrakcje turystyczne
* Trakt Książęcy
* Wieża ciśnień w Ciechanowie
Do najbogatszych rodzin należeli Pieniążkowie, Mielochowie, Nejssierzy i Kosierkiewiczowie. Mieszkańcy Ciechanowa byli także ludźmi nauki np. Maciej Ciechanowita – wykładowca Akademii Krakowskiej, Stanisław Czerny – lekarz, poeta, później burmistrz Poznania. Kolejną sławną postacią był również Łukasz z Ciechanowa – lekarz, wikariusz generalny i oficjała płocki, później opat benedyktynów płockich.

Muzeum Szlachty Mazowieckiej
Muzeum przy ul. Warszawskiej 61; tel. (023) 672 55 87
Zamek Książat Mazowieckich; tel (023) 672 40 64
Muzeum Pozytywizmu- Oddział w Gołotczyźnie; tel. (023) 671 30 78
Biuro; ul. Warszawska 61a, 06-400 Ciechanów, tel. (023)672-53-46, 672-94-58, e-mail: E-mail do muzeum Pozytywizmu, www.muzeumciechanow.pl