Bończa

Bończa – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie krasnostawskim, w gminie Kraśniczyn, w dolinie rzeki Wojsławki, dopływu Wieprza.

Historia
Pierwotna nazwa Bończy brzmiała Pustotew. Pierwsze wzmianki o wiosce pochodzą z XV w. W 1455 miejscowość należała do Wańka Kierdejowicza z Kwasiłowa. Więcej informacji dostarczają nam źródła związane z rodem Siennickich herbu Bończa, których to własnością była wieś od XVI w. Prawdopodobnie właśnie od ich herbu miejscowość w 1596 przyjęła dzisiejszą nazwę. Mikołaj Siennicki, najsłynniejszy mieszkaniec Bończy, ufundował we wsi w 1577 zbór kalwiński. Ten wychowanek Akademii Krakowskiej, zwany polskim Demostenesem, opracował pełny zbiór polskich aktów prawnych. Był współtwórcą artykułów henrykowskich i autorem projektu utworzenia Trybunału Koronnego. W latach 1555-1575 jako marszałek przewodniczył izbie poselskiej. Po śmierci Mikołaja posiadłość przechodziła w ręce jego następców. W 1636 wnuczka Mikołaja, Zofia Borkowska, przekazała kalwiński zbór katolikom. W późniejszych latach majątek zmieniał właścicieli. Należał do Suchodolskich, Poletyłłów. Ostatnimi dziedzicami tych włości, do końca II wojny światowej, byli Andrzej i Jerzy Potoccy. Po wojnie majątek objęła reforma rolna. Wtedy też powstała wieś Bończa-Kolonia.

Zabytki architektury
–    Dwór z początku XIX w., klasycystyczny, murowany, piętrowy. Kryty dachem dwuspadowym. Wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta, z silnie wysuniętymi ryzalitami bocznymi. Dwór otoczony jest przepięknym parkiem krajobrazowym z początku XIX w. Obecnie mieści się tutaj Dom Opieki Społecznej.
–    Kościół parafialny św. Stanisława – pierwotnie zbór kalwiński wzniesiony przez Mikołaja Siennickiego około 1577, późnorenesansowy, jednonawowy. Obok dzwonnica bramna z XIX w.
–    Cerkiew prawosławna Opieki Matki Bożej – wzniesiona w latach 1877-1881. Murowana, jednonawowa, na rzucie prostokąta. Wewnątrz zachowany ikonostas i wyposażenie z XVIII i XIX w. Siedziba miejscowej parafii.
–    Kapliczka – z początku XIX w. z rzeźbą ludową św. Jana Nepomucena, murowana, otwarta z trzech stron łukami arkadowymi i przykryta dachem namiotowym.

Parafia istniała już pod koniec XV w. ( wzmianka z 1489 r.) Do XVII w. miejscowość nosiła nazwę Pustotew. Jeszcze w spisach poborowych ziemi chełmskiej z 1546 r. figuruje miejscowość Pustotew jako mająca kościół łaciński. W tym czasie należała do Siennickich. Kiedy przeszli oni na kalwinizm w XVI w. , założono tu zbór, zwrócony katolikom w 1636 r. W XIX w. łacińska parafia przestała istnieć, a wioski należące do niej weszły w skład par. Surhów. W Bończy założono cerkiew prawosławną. Dopiero w 1919 r. ponownej erekcji par. rzymskokatolickiej dokonał bp Marian Fulman. Uposażyła ją w ziemię hr. Jadwiga Poletyłło. Par. weszła do dek. krasnystawskiego.
Teren parafii zamieszkuje duża liczba osób wyznania prawosławnego, posiadają oni tu swoją cerkiew i duchownego.
Archiwum zawiera m. in. księgi metrykalne od 1919 r., księgę wizyt kanonicznych od 1948 r. oraz kronikę par.
Odpust:
św. Stanisława BM – 8.05
MB Częstochowskiej – 26.08

Cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Bożej w Bończy – prawosławna cerkiew parafialna. Należy do dekanatu Zamość diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Świątynia położona jest poza zabudową wsi, na wzniesieniu przy trasie Krasnystaw–Uchanie–Hrubieszów.
Pierwsze informacje o parafialnej cerkwi prawosławnej w Bończy pochodzą z 1489. W XVII w. placówka duszpasterska przyjęła unię. Nowa cerkiew tego wyznania została wzniesiona w Bończy w 1724. W 1875, na skutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, obiekt stał się własnością Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Sześć lat później w Bończy wzniesiona została nowa świątynia, utrzymana w stylu moskiewsko-jarosławskim – odmianie obowiązującego w budownictwie sakralnym stylu rosyjsko-bizantyńskiego. Cerkiew pozostawała czynna do 1915, gdy miejscowa ludność prawosławna została ewakuowana w głąb Rosji. Ponownie stała się siedzibą parafii w 1922 lub 1923. Świątynia została po raz drugi zamknięta po II wojnie światowej – wskutek wywózek ludności ukraińskiej wyznania prawosławnego działalność parafii zamarła. Urząd ds. Wyznań wyraził zgodę na ponowne otwarcie obiektu dla celów kultowych w 1956, jednak niewielka liczba wiernych w miejscowości sprawiła, że nabożeństwa w cerkwi nie były odprawiane regularnie. Sytuacja ta uległa zmianie dopiero w 2007. Na przełomie XX i XXI w. obiekt przeszedł generalny remont.