Świadek historii
Dwór w Ożarowie Mazowieckim, choć ukryty za wysokim płotem i otoczony gęstwiną drzew przemawia do nas swą ponad 150.letnią historią. I jest to historia nie tylko lokalna, ale dotycząca całej Polski, w szczególności Warszawy.
Wybudowany w połowie XIX wieku dla rodziny Deskurów, został sprzedany w 1880 roku Wł. Kronenbergowi a następnie kupiła go wraz z pięknym parkiem rodzina Reicherów, warszawskich przemysłowców, całkowicie zasymilowanych żydów. W rękach Reicherów pozostawał do 1969 roku. Rodzina Reicherów zapisała się chlubnie w historii Polski. Ostatni jej przedstawiciele zamieszkujący dwór ożarowski to rodzeństwo Kazimierz i Aniela. Ich brat Michał Reicher to słynny anatom i antropolog, profesor zwyczajny dr nauk biologicznych. Współautor (wraz z prof. dr Adamem Bochenkiem) podręcznika „Anatomia Człowieka”. Twórca działającego do dziś wileńskiego Collegium Anatomicum oraz jeden ze współtwórców Akademii Lekarskiej w Gdańsku, żołnierz AK, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Swoją przedwojenną pracą naukową przyczynił się do ocalenia przed zagładą ludu Karaimów, których hitlerowcy niesłusznie uznali za Żydów i skazali na eksterminację. Kazimierz Reicher, współwłaściciel dworu był żołnierzem AK ps. „Pomian” i „Gryf”, członkiem sztabu VII obwodu ZWZ-AK „Obroża” Rejonu „Jaworzyn”, udostępnił dwór na magazyn broni i tajną radiostację, został wydany w ręce gestapo i zamordowany w 1944 r. Jego siostra Aniela mieszkająca w ożarowskim dworze ożeniona z warszawskim adwokatem i działaczem ludowym, obrońcą w procesie brzeskim Stefanem Urbanowiczem, straciła męża w obozie koncentracyjnym w Oranienburgu a 18-letnią córkę Ewę zamordowano w Oświęcimiu za działalność w organizacji harcerskiej „Wawer” zajmującej się propagandą antyhitlerowską w Warszawie. Aniela Urbanowicz wraz z drugą córką Haliną były uczestniczkami pracy konspiracyjnej i żołnierzami Powstania Warszawskiego.
Przed wojną dwór Reicherów w Ożarowie był miejscem spotkań elit przemysłowych, politycznych i kulturalnych Warszawy. Gośćmi bywali poeci i pisarze: Leopold Staff, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński czy Antoni Słonimski. W 1936 roku kręcono w nim film „Trędowata”.
5 sierpnia 1944 roku dwór został zajęty na kwaterę generała SS Ericha von dem Bach – Zelewskiego, który sam zgłosił Reichsfuehrerowi SS Heinrichowi Himmlerowi gotowość tłumienia Powstania Warszawskiego i został powołany dowódcą oddziałów wykonujących rozkaz Hitlera i Himmlera z dnia 1 sierpnia 1944 roku: „Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców, Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób ma być stworzony zastraszający przykład dla całej Europy”.
Przez 63 dni powstańcy toczyli zacięte i krwawe boje o każdy skrawek stolicy. Walczyli samotnie i mimo iż potęga militarna Niemiec chyliła się ku upadkowi, musieli ulec wobec braku amunicji i żywności. W dniu 30 września 1944 r. parlamentariusze Komendy Głównej AK płk Wachnowski i por. Ścibor przekroczyli front u zbiegu ulicy Żelaznej z Alejami Jerozolimskimi i zostali przez Niemców dowiezieni do kwatery generała von dem Bacha w zabytkowym dworku należącym do rodziny Reicherów w Ożarowie. Był to początek pertraktacji kapitulacyjnych.
W dniu 2 października 1944 r. został zawarty w Ożarowie układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. Ze strony niemieckiej do stołu negocjacyjnego zasiadł generał SS Erich von dem Bach-Zelewski, zaś ze strony polskiej upoważnieni przez dowódcę AK gen. dywizji Tadeusza Bora-Komorowskiego: płk Kazimierz Wincenty Iranek Osmecki (vel Kazimierz Jarecki, vel Włodzimierz Ronczewski) i płk Zygmunt Dobrowolski „Zyndram”. Żołnierze Armii Krajowej zostali uznani przez Niemców za jeńców wojennych, przyznanie zostały im prawa kombatanckie, ludność cywilna miała być natomiast chroniona i traktowana zgodnie z konwencjami wojennymi. Były to niektóre z warunków kapitulacji powstańców. Warunki w sprawie ludności cywilnej zostały przez Niemców złamane, gdyż osadzeni w obozie w Pruszkowie cywile, byli masowo wywożeni do obozów koncentracyjnych i na roboty przymusowe. Dwór w Ożarowie Mazowieckim był świadkiem napływu z Warszawy zarówno ludności cywilnej jak i żołnierzy Powstania. Już 3 października 1944 r. na terenie fabryki „Kabel” w Ożarowie został utworzony przez Niemców obóz przejściowy dla jeńców wojennych, przez który przeszło ponad 11 tysięcy żołnierzy Powstania. Część żołnierzy AK nie zdecydowała się na pójście do niewoli, nie ujawniła się i wyszła z ludnością cywilną do obozu w Pruszkowie.
Dwór ożarowski przetrwał ten tragiczny dla losów Polaków czas a jego właścicielka Aniela Urbanowicz wróciła do Ożarowa po kilkuletnim pobycie w Słupsku, gdzie kierowała Domem Matki i Dziecka składającym się z 5 lub 6 dużych, dwu- i trzypiętrowych budynków mieszkalnych w centrum miasta (pomagając w ten sposób księdzu Janowi Zieji). Była współzałożycielką warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej, którego zebrania odbywały się od 1959 roku w ożarowskim dworku Reicherów. W tych zebraniach brali udział m.in.: Konstanty Łubieński, Janusz Zabłocki, Andrzej Micewski, Leopold Staff, Tadeusz Mazowiecki, Stanisław Stomma, Stefan Kisielewski, Jerzy Turowicz, Jerzy Zawiejski. Aniela Urbanowicz już w latach pięćdziesiątych odkryła i popularyzowała w Polsce wspólnotę Taizé. Zmarła w 2010 roku córka pani Anieli prof. Halina Urbanowicz – Woyke, harcerka Szarych Szeregów, łączniczka w Powstaniu Warszawskim, była wieloletnim pracownikiem naukowym SGGW, dyrektorem w Instytucie Sadownictwa w Skierniewicach, propagatorką pszczelarstwa i darczyńcą wielu organizacji społecznych.
Warto byłoby mieć możliwość bliższego poznania i zwiedzania tego miejsca tak bogatego w historię.Dwór jest w prywatnych rękach i nie jest udostępniany do zwiedzania.