Architektura jest to sztuka projektowania, konstruowania i wykonywania budynków oraz innych budowli przestrzennych; zajmuje się również organizowaniem przestrzeni używanej przez człowieka. Dawni ojcowie Kościoła przywiązywali dużą wagę do nauki, a zwłaszcza geometrii i perspektywy sądząc, że w geometrii Euklidesa odnajdą procesy myślowe samego Boga. Generalnie chrześcijaństwo w ciągu wieków poprzez architekturę wyrażało miłość do Boga, oddanie i cześć. Początki związków Kościoła i architektury sięgają V wieku – wcześniej były prześladowania chrześcijan i nie było możliwości budowy świątyń. Dosyć szybko wykształciły się kanony stawiania budynków sakralnych. Przede wszystkim budynki kościołów były orientowane względem stron świata w taki sposób, aby część prezbiterialna, mieszcząca ołtarz główny, była zwrócona ku wschodowi (łac. „oriens” – wschód). W domach modlitwy pierwszych wspólnot judeo-chrześcijańskich, praktykowano umieszczanie na wschodniej ścianie symboli religijnych, tak by wspólnota zebrana na modlitwie kierowała ją ku wschodowi.

„Kiedy wstajemy do modlitwy, zwracamy się ku wschodowi, miejscu, gdzie podnosi się słońce”. Św. Augustyn.

Dzięki właściwemu zorientowaniu świątyni, również od wschodu (od ołtarza czy lektorium) rozbrzmiewa Słowo Boże, słowo nadziei, orędzie zbawienia. Słowo oświecające i uświęcające człowieka. Dodatkowo, zorientowanie świątyni w połączeniu z jej wydłużonym zazwyczaj planem, symbolizuje drogę człowieka, jaką musi on przebyć od strony zachodu (profanum) ku wschodowi (sacrum). Sam kościół staje się więc drogą świętą i uświęcającą zarazem, miejscem pielgrzymowania ku Ziemi Obiecanej – drogą zbawienia. W miarę tego pielgrzymowania od wejścia ku ołtarzowi, człowiek jest nieustannie oświetlany blaskiem przemieszczającego się w przeciwnym kierunku słońca.
Średniowieczny teolog Honoriusz d’Autun w traktacie „Zwierciadło Świata” pisze o świątyni jako o ciele Chrystusa: „prezbiterium przedstawia głowę Chrystusa, nawa główna – korpus, transept – ramiona, wielki ołtarz – serce, czyli centrum życia”.
Sposób umieszczania w średniowiecznych katedrach witraży również miał bogatą symbolikę. Od północnej, najciemniejszej za dnia strony, umieszczano przedstawienia walki Chrystusa ze złem. Najsłoneczniejszym miejscem w czasie sprawowania liturgii (a sprawowano ją wyłącznie do południa!) była strona wschodnia, gdzie często umieszczono witraże przedstawiające Odkupienie (np. Sainte Chapelle w Paryżu).Południowa ściana przedstawiała tematykę ewangeliczną, zapowiadającą czasy ostateczne, natomiast usytuowana od zachodu rozeta związana była z treściami apokaliptycznymi, np. w Sainte Chapelle przedstawiała Miasto Boże. Jak widać, witraże opowiadały dzieje Jezusa Chrystusa i tajemnicę Odkupienia świata.
Kościół stał się także podstawą średniowiecznej architektury, większość budowli, jakie powstawały w Europie były to bazyliki, katedry, kościoły i klasztory. Nowe budowle stwarzały możliwości dla malarzy i rzeźbiarzy przy ich ozdabianiu.
Okres średniowiecza ma charakter teocentryczny, zgodnie z którym w centrum zainteresowania nauki, religii i sztuki znajduje się Bóg; jemu należy podporządkować wszystkie sprawy ludzkie, całe życie człowieka.
Średniowiecze jest jedną z najdłużej trwających epok (od upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego w 476 r. do odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 r).
W architekturze występowały dwa style: romański i gotycki. Styl romański charakteryzował się prostą bryłą złożoną z podstawowych figur geometrycznych, masywnymi ścianami, małymi oknami, budowle były kamienne, wnętrza skromnie dekorowane. Czasem kolumny międzynawowe były wykorzystywane do przedstawiania cnót i grzechów.
W Polsce sztukę sakralną tego okresu reprezentują: rotunda św. Prokopa w Strzelnie, kolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie pod Łęczycą (XII w.), kolegiata świętego Piotra i Pawła w Kruszwicy (XII w.).
Rozwój techniki budowlanej i użycie nowych materiałów (wypalanych cegieł) pozwolił w kolejnej epoce stylowej- gotyku, na budowanie strzelistych świątyń oświetlanych dużymi oknami. Podkreślało to majestat Boga i uskrzydlało wiernych przybywających do świątyń na modlitwy. Obok świątyń smukłe proporcje i strzelistość widoczne były także w zamkach, halach targowych, ratuszach miejskich i domach bogatych mieszczan.
Polskie kościoły gotyckie budowano najczęściej z czerwonej cegły (z powodu braku kamienia), stąd polski gotyk nazywa się ceglanym. Sztukę gotycką przenieśli do Polski cystersi. Przykładami budownictwa gotyckiego są kościół w Kołbaczu, kościół św. Jakuba w Sandomierzu, kościół i klasztor w Wąchocku, kościół Mariacki w Krakowie i w Gdańsku, ale też budowle świeckie jak Barbakan w Krakowie, Brama Krakowska w Szydłowie, zamek książąt mazowieckich w Ciechanowie czy budowle Torunia i Wrocławia.
W sztuce zarówno gotyckiej, jak i romańskiej powstało wiele dzieł architektonicznych, rzeźbiarskich i malarskich, które budzą podziw i uznanie wśród społeczeństw, aż do dnia dzisiejszego.
Kolejne okresy w historii architektury są wyrazem poszukiwań przez ludzi stylu oddającego ich aktualny stan myślenia. W renesansie czerpano ze wzorów antycznych, stosowano zasadę złotego podziału dającą wiernym w świątyniach poczucie harmonii, porządku, jasności i wzniosłości. Barok w Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, przypada na czas kontrreformacji i długoletnich wojen. W przypadku Polski były to walki ze Szwecją, Rosją, Turcją oraz powstań kozackich: Kosińskiego, Nalewajki, Chmielnickiego.
Prekursorami nowego stylu byli jezuici, sprowadzeni do Polski w 1564 r., cieszący się poparciem dworu i magnaterii. W Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy, pierwsze barokowe kościoły, budowane przez architektów – zakonników, były wzorowane na rzymskim Il Gesù ( Kolegiata Bożego Ciała w Jarosławiu, kościół św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa w Kaliszu, Kościół Jezuitów w Lublinie (obecnie katedra), kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, klasztor i kościół Matki Boskiej Anielskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej i inne).
Do czasów współczesnych architektura sakralna nacechowana była głębokim przemyśleniem celu i sposobu wykonania budowli. Sam budynek i jego wystrój a często i otoczenie miały odniesienie do teologii, często ilustrowały Pismo Święte, wnętrza miały doskonałą akustykę pozwalającą, aby Słowo Boże i kazania docierały do wiernych bez względu gdzie się znajdowali w świątyni.
Współczesne kościoły to często pozbawione smaku budowle, które nie mają w sobie nic z duchowości czy transcendencji. Wyglądają często jak bunkry, markety, pałace maharadży. Dzisiejsze kościoły to raczej rozpaczliwy krzyk zagubienia wiary i poczucia estetyki. Jednym z pozytywnych przykładów jest natomiast konsekrowana w 2010 roku bazylika Sagrada Familia (Świątynia Pokutna Świętej Rodziny) w Hiszpanii projektowana przez wybitnego architekta Antonio Gaudiego. Ma ona przedstawiać świat wielbiący swojego Stwórcę. Każdy detal świątyni jest osobno rzeźbiony gdyż w otaczającym nas świecie nie ma dwóch identycznych rzeczy czy osób. Świątynie to najbardziej rozpoznawalne i reprezentacyjne budynki w każdej miejscowości. To one kształtują nasze poczucie estetyczne. Podobno świątynie, jak żadne inne budowle, obrazują stan duszy społeczności, które je wznoszą. Chcielibyśmy, aby były piękne.

PIERWOTNIE TEKST  ZOSTAŁ OPUBLIKOWANY W MIESIĘCZNIKU „MISERICORDIA” SANKTUARIUM MIŁOSIERDZIA BOŻEGO W OŻAROWIE MAZOWIECKIM W KWIETNIU 2012 ROKU.

Następny temat – Medycyna