Kościół Katolicki powstał i rozwijał się w dobie rozkwitu państwa rzymskiego. Rozprzestrzeniające się chrześcijaństwo podlegało ówcześnie stosowanemu prawu rzymskiemu i wykorzystywało rzymskie uregulowania prawne w swoich strukturach.
Prawo rzymskie na zachodzie Europy praktycznie przestało funkcjonować w okolicach VI wieku na skutek najazdów ludów germańskich i upadku Cesarstwa Rzymskiego. Ludy te przyniosły ze sobą swoje własne, barbarzyńskie prawa, które stosowały względem członków swoich społeczności. W odniesieniu do autochtonów obowiązywało nadal prawo rzymskie, ale w związku z tym, że najeźdźcy nie rozumieli jego uregulowań i nie mieli dostępu do kodeksów, zaczęło ono zanikać. Germanie podjęli próbę zapisu prawa rzymskiego, zgodnie z własnym rozumieniem i dostępnością istniejących wykładni. Kodyfikacja Leges Romanae Barbarorum, na skutek wspomnianych problemów ze zrozumieniem istoty prawa rzymskiego była jednak prymitywnym ujęciem, w przeważającej mierze nie mającym wiele wspólnego z rzeczywistymi rozwiązaniami prawnymi Rzymu. Wkrótce Europa Zachodnia prawie zupełnie zapomniała o prawie rzymskim opierając swoje systemy sprawiedliwości na prawie zwyczajowym. Pojawiły się zabobonne ordalia (sądy boże), charakterystyczne dla prawa germańskiego.
Duch prawodawstwa rzymskiego przetrwał w Kościele Katolickim, którego duchowni studiowali stare kodeksy prawne i komentarze do nich, korzystając z posiadanych źródeł (szkoła glosatorów i postglosatorów). We włoskich szkołach klasztornych nieprzerwanie nauczano prawa rzymskiego. Na uniwersytetach zajmowano się jedynie egzegezą tekstów prawnych. Kościół Katolicki zaczął prawo rzymskie stosować w praktyce – uważając się za spadkobiercę Cesarstwa Rzymskiego. Starano się wprowadzić racjonalne procedury sądowe i bardziej cywilizowane rozwiązania prawne.
Przez zapoczątkowane reformą gregoriańską, oparcie systemu prawa kanonicznego na instytucjach prawa rzymskiego i jednolite stosowanie go wszędzie, gdzie docierała „władza kościelna”, prawo to stało się europejskim ius commune. Przykładowo Liber Sextus, wchodząca w skład Corpus Iuris Canonici (koniec XIII w.) zawierała wyodrębnione reguły prawa, tak fundamentalne, jak np. lex retro non agit (prawo nie działa wstecz) czy ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi), wywodzące się z prawa rzymskiego. Uregulowania te wyprzedzały o epokę ówczesne prawo zwyczajowe poszczególnych krajów europejskich.
Przy nawracaniu państw średniowiecznych Kościół na samym początku stawiał władcy dwa warunki(oczywiście poza przyjęciem chrztu): pierwszy, że nie może istnieć prywatne wymierzanie kary. Za zabójstwo, rozbój, kradzieże sądzić musi władca. Drugie, to małżeństwo ma być monogamiczne i nierozerwalne aż do śmierci. Pierwszy wymóg powodował, że władca był zmuszony do wprowadzenia prawa oraz do jego egzekwowania, co nie zawsze mu się podobało a najmniej jego dostojnikom, którym ograniczało samowolę. Drugi wymóg powodował, że status kobiety zaczynał być podobny do statusu mężczyzny.
Odrodzenie nauki prawa rzymskiego przyniósł XI w. dzięki odnalezieniu rękopisu całości kodeksu Justyniana. 
Jest to jedna z trzech części wielkiej kompilacji prawa rzymskiego podjętej w latach 528 – 534 przez cesarza Justyniana I Wielkiego. Cesarz, korzystając z mocnej pozycji państwa, przeprowadził reformy wewnętrzne (reforma finansów, centralizacja aparatu państwowego). Umocnił on pozycję Kościoła i zlikwidował resztki pogańskich instytucji (zamknięcie Akademii Platońskiej w Atenach – 529), próbował też pogodzić różne odłamy chrześcijaństwa. Na jego polecenie dokonano opracowania tzw. Kodeksu Justyniana.
W XII wieku Kościół Katolicki rozpoczął budowanie kościelnych instytucji prawnych opartych na prawie rzymskim i służących obronie wiary przed herezjami. Jedną z takich instytucji była kościelna inkwizycja. Wiele z rozwiązań wprowadzonych przez inkwizycję było na tamte czasy nowatorskich i są stosowane w prawie do dnia dzisiejszego. Przede wszystkim przewód sądowy był zbliżony to tego, który znamy. Oskarżony miał prawo do obrony i do adwokata, wolno mu było również skorzystać z prawa do poręczenia majątkowego i do poręczenia autorytetu. Wobec mniejszych przestępstw częstą karą był areszt domowy. Kościół Katolicki w procesach inkwizycyjnych postanowił, że osoby psychicznie chore nie będą sądzone. Zeznania uzyskiwane za pomocą tortur nie mogły stanowić dowodu sądowego i musiały być potwierdzone podczas przesłuchań. Najważniejszą zdobyczą sądów inkwizycyjnych jest jednak instytucja obrońcy. To, co wydaje nam się z punktu widzenia dzisiejszego sądownictwa rzeczą oczywistą, w okresie średniowiecza było olbrzymim nowatorstwem. Wielu przestępców znających warunki więziennictwa świeckiego, a przede wszystkim – sądów świeckich, wybierało więzienia inkwizycji, gdyż istniały tam dużo lepsze warunki i większa szansa na dokończenie kary. Zniesiono również wspólne cele dla kobiet i mężczyzn.
Aktualne uregulowania prawne korzystają szeroko z rozwiązań stosowanych w prawie rzymskim. Obowiązują dziś:
• zasady wykładni prawa;
• rozróżnienie własności i posiadania;
• pojęcie spadku (pierwszeństwo dziedziczenia testamentowego przed ustawowym);
• podstawowe pojęcia współczesnego prawa zobowiązań;
• pojęcie winy jako przesłanki odpowiedzialności cywilnej;
• kontrakty: kupna-sprzedaży, pożyczki, użyczenia, najmu, zlecenia, spółki.
Są to niektóre z rozwiązań, instytucji, mechanizmów prawa wprowadzonych w ciągu wieków przez Kościół. Pozostaje nie omówiona sfera przepisów prawa rodzinnego, małżeńskiego wraz z przeszkodami do zawarcia związku małżeńskiego, podatkowego i innych. Kościół Katolicki przechował rzymską spuściznę, rozwinął ją i wzbogacił oraz doprowadził do powszechnego stosowania w czasach po upadku Cesarstwa Rzymskiego.
PIERWOTNIE TEKST ZOSTAŁ OPUBLIKOWANY W MIESIĘCZNIKU „MISERICORDIA” SANKTUARIUM MIŁOSIERDZIA BOŻEGO W OŻAROWIE MAZOWIECKIM W MARCU 2012 ROKU.
Następny temat – Malarstwo